Ελευθέρια Ξάνθης 4 Οκτωβρίου 1919 (μέρος 2)

Ελευθέρια Ξάνθης – συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης (μέρος 2)

109. Οροσειρά της Ροδόπης βόρεια της Ξάνθης και η τότε “οδός Φιλιππουπόλεως” (Ξάνθη – Εχίνος – Πασμακλή – Φιλιππούπολη). Το πολύτοξο πέτρινο γεφύρι, που βρίσκεται επί του Κόσσινθου (Εσκιτζέ Ντερέ, Εσκιτζέ Τσάι) στο 4ο χιλ. από τη Ξάνθη, εγκαινιάστηκε στις 10 Αυγούστου 1903 επί Σουλτάνου Αμντούλ Χαμίτ Β΄ (πηγή Θ.Εξάρχου). Στον δρόμο αυτόν μπήκαν οι φάλαγγες της Ελληνικής ΙΧ Μεραρχίας, κατά την απελευθερωτική τους προέλαση από τα Μπούκια προς την Ξάνθη. Αρχείο Τάσου Τεφρωνίδη.

110. Προκήρυξη του στρατηγού Λεοναρδόπουλου προς το λαό της Θράκης, δημοσιευμένη στις εφημερίδες, ΑΣΤΗΡ Αθήνα Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.23472 σελ 2 και ΕΜΠΡΟΣ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8254 σελ 2. Κάποια δημοσιεύματα αμφισβητούν την ύπαρξη προκήρυξης και μάλιστα αυτή διαψεύδεται απ' τον ίδιο το Λεοναρδόπουλο (αρ.156).

111. Προκήρυξη του στρατηγού Λεοναρδόπουλου προς το λαό της Θράκης, δημοσιευμένη στην εφημερίδα ΝΕΟΛΟΓΟΣ Πατρών, Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.259 σελ 1.

Στη μέση επάνω, ώρα 3η πρωινή. Κατοχή Τριγώνου, “Τάγμα της 9ης Μεραρχίας κατέλαβε τον βορείως της Ξάνθης τομέα, επεκταθέν 25 χιλιόμετρα μέχρις Ελμαλή και οδού Φιλιππουπόλεως ...Δολάπ, Σαχίν, Μουσταφίτσοβα, Κέτενλικ ...εις απόστασι 6 χιλιομέτρων δυτικώς της Γκιουμουλτζίνας ...εις το υψόμετρον 277”. Το 277 είναι η κορυφή Κουσλάρ 2177(ελέγχεται η ακρίβεια του ύψους) του Κουσλάρ Νταγ της οροθετικής γραμμής στον στρατιωτικό Αυστριακό χάρτη έκδοσης ΑΡΤΑΡΙΑ, που χρησιμοποιείται στην παρούσα εργασία. ΝΕΟΛΟΓΟΣ Πατρών Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.259 σελ2

Στη μέση κάτω αναδημοσιεύεται πληροφορία της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ, ότι το αινιγματικό Τρίγωνο, θα μεταβληθεί σε σαφέστατο ...Τετράγωνο. Η ανατολική πλευρά του τετραγώνου θα είναι ο 43ος Μεσημβρινός (ανατολικά του Ferro), που καταλήγει στην αλυκή Τουζλή Γκιόλ του χάρτη. ΝΕΟΛΟΓΟΣ Πατρών Δευτέρα 14 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.266 σελ 2.

Δεξιά πληροφορία για επέκταση κατοχής πέραν του Τριγώνου Ξάνθης. ΟΜΟΝΟΙΑ Αλεξάνδρειας, Τρίτη 22 Οκτωβρίου/4 Νοεμβρίου (13 ημέρες διαφορά Ιουλιανού/Γρηγοριανού) 1919 αρ.φ.255 σελ 1.

Τα ιστορικά γεγονότα εξελίσσονται τόσο ραγδαία, ώστε σε μικρό χρονικό διάστημα το αρχικό ελεύθερο Τρίγωνο Ξάνθης θα καλύψει όλη την Δυτική Θράκη.

Τα δύο τελευταία αποσπάσματα, εκ παραδρομής του γράφοντα, διατάσσονται πρωθύστερα χρονικά.

112. Ξάνθη – Κόσσινθος σε ταχυδρομικό δελτάριο. Τα όρια της κοίτης του Κόσσινθου – Εσκιτζέ Ντερέ – δεν έχουν ακόμη διευθετηθεί κι αυτός ρέει σχεδόν ανεξέλεγκτα. Αριστερά Μουσουλμανικό κοιμητήριο του Καρσί Μαχαλά – Πέρα Μαχαλά – Σαμακώβ. Στο βάθος αριστερά το “αμπέλι” του γιατρού, ευεργέτη και Δήμαρχου Ξάνθης (Ιούλιος 1913) Γεώργιου Μαλετσίδη, που το 1903 το δωρίζει στο Μουσικογυμναστικό Σύλλογο “Ορφεύς” για την κατασκευή του Σταδίου του. Δεξιά η γέφυρα των τρένων της γραμμής Θεσσαλονίκη – Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς τότε) – Κωνσταντινούπολη (1893-1896). Η φωτογράφιση έγινε μεταξύ 1893 και 1903.

113. Αριστερά, προσφωνήσεις και αντιφωνήσεις μεταξύ προέδρου επαναπατρισθέντων Ξανθίων και στρατηγών. Ο πρόεδρος του Θρακικού συλλόγου Δράμας Θ.Αθανασιάδης προς τον βασιλιά Αλέξανδρο και η απάντηση αυτού. ΕΣΤΙΑ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9015 σελ 2.

Στη μέση επάνω, θερμότατη υποδοχή ΑΘΗΝΑΙΚΗ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.238 σελ 3.

Στη μέση κάτω, οι Βούλγαροι και η Ελληνική κατοχή. Επισημαίνεται ο σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στους Βούλγαρους και τους Βουλγαρόφωνους, όπως ήταν ο καπνέμπορος Ξάνθης Αναστάσιος Κούτσογλου. Η καπναποθήκη Αν.Κούτσογλου, που σήμερα ανήκει στον Δήμο, βρίσκεται στην αρχή της οδού Καπνεργατών και στεγάζει το ΚΑΠΗ. ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.14010 σελ 2.

Δεξιά ο Τούρκος Ισμαήλ Χακή μπέης, βουλευτής της Βουλγαρικής Σοβράνιε, για τις βουλγαρικές ατιμίες. ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.14010 σελ 2.

114. Τηλεγραφεί από την Ξάνθη ο Αντώνης Κονιτόπουλος, “Η πρώτη φάλαγξ της ενάτης μεραρχίας, μετά την παρέλασιν κατηυλίσθη νοτίως της Ξάνθης... Φρούραρχος Ξάνθης διωρίσθη ο ταγματάρχης κ.Μπενούκας. Ο πρώτος Έλλην αξιωματικός ο οποίος εισήλθεν εις την Ξάνθην είναι ο ίλαρχος Τασόπουλος”. Είναι γνωστό ότι ο καταυλισμός της πρώτης φάλαγγας έγινε στ' άδεια σπίτια της περιοχής των Δώδεκα Αποστόλων – Τσεκούρ Μαχαλάς – και στα καπνομάγαζα. “Κρατεί σκέψις ή μάλλον απόφασις όπως νομάρχης Ξάνθης διορισθεί...”, Νομάρχη εννοεί τον Έπαρχο – Καϊμακάμη. “Η μικρά Ελληνοπούλα Λεονταρίδου παρουσιασθείσα εις τον στρατηγόν Λεοναρδόπουλον με άλλας δεσποινίδας ενδεδυμένας με τα εθνικά μας χρώματα, προσέφεραν εις αυτόν άνθη, τα οποία, ως είπε, με δάκρυα επότιζαν αι Ελληνίδες της Ξάνθης διά να τα προσφέρουν εις τον ελευθερωτήν. Ο στρατηγός ησπάσθη την κόρην λέγων ότι ο ασπασμός του είναι ο ασπασμός της ελευθερίας προς τον απελευθερούμενον Ελληνισμόν”.

Ποια να ήταν άραγε η παιδούλα Λεονταρίδου, που ασπάστηκε ο Έλληνας στρατηγός; η Στέλλα, η Αυγή, η Ευαγγελία, η Μαρία ή μήπως η Φανή που τότε ήταν 8 ετών; Μάλλον η τελευταία (μετέπειτα σύζυγος Θεοδ. Δούκα).

Ο Κυβερνητικός εκπρόσωπος και Πολιτικός σύμβουλος του στρατηγού Σαρπύ Χαρίσιος Βαμβακάς, παραβρέθηκε στην παρέλαση της 4ης Οκτωβρίου στην Ξάνθη.

Ακολουθεί προκήρυξη του στρατηγού Λεοναρδόπουλου προς το λαό της Θράκης. Και συνεχίζει ο Κονιτόπουλος, “Εν τάγμα της ενάτης Μεραρχίας κατέλαβε τον βορείως της Ξάνθης τομέα, επεκταθέν 25 χιλιόμετρα βορείως μέχρι του Ελμαλή επί της οδού Φιλιππουπόλεως και εγκατασταθέν επί της οχυράς οροσειράς Μεσκούμ εις τα χωρία Δολάπ, Σαχίν, Μουσταφίτσοβα, Κέτενλικ, και επί της οροσειράς Καρά Ογλάν, εις το χωρίον Σαλαντζίκ... Αύριον θα καταληφθεί το Γενιτζέ”. Σημείωση της εφημ. ΠΑΤΡΙΣ “Η Ελληνική κατοχή θα επεκταθεί προς το παρόν εις απόστασιν 6 χιλιομέτρων δυτικώς της Γκιουμουλτζίνης μέχρι του ποταμού Άκ-σού. Εκείθεν ακολουθεί βορειοδυτικώς τον ρου του ποταμού Κουρού-τσάι (Κομψάτον) κατ' ευθείαν γραμμήν σχεδόν μέχρι των παλαιών μας συνόρων, τα οποία συναντά εις το υψόμετρον 2177. Νοτίως η κατοχή μας φθάνει δυτικώς της Μαρωνείας”.

Είναι η πρώτη φορά που δημοσιεύονται, χωρίς λογοκρισία, κάποια τοπωνύμια της περιοχής του Τριγώνου της Ξάνθης. Το υψόμετρο 2177 (υψομετρική αστοχία) είναι η ψηλή κορυφή Γυφτόκαστρο της Κούλας 1827. Το δυτικώς της Μαρώνειας, που γράφεται στο τέλος της σημείωσης της εφημ. “ΠΑΤΡΙΣ” δεν επιβεβαιώνεται για την ώρα και αναιρεί άλλωστε πολλά τοπωνύμια απ' το άρθρο του Κονιτόπουλου. ΠΑΤΡΙΣ Δευτέρα 7 Οκτ 1919 αρ.φ.9128 σελ 4.

Ο δημοσιογράφος αναμφίβολα χρησιμοποιεί τους Αυστριακούς στρατιωτικούς χάρτες της Αρτάρια.

115. Ο περίφημος καπνός της Ξάνθης, παγκόσμια γνωστός παλιότερα ως Γενιτζέ Τομπάκο, προσπορίζει άφθονο πλούτο στην πόλη και ιδιαίτερα στην περίοδο της Μπέλ Επόκ αυτής (1860-1910). Η οικονομική άνεση της Ελληνορθόδοξης κοινότητας, καθρεφτίζεται στα πρόσωπα και στην ενδυμασία των παιδιών της. Το Γυμνάσιο στεγάζεται στο ιστορικό κτήριο της Ελληνικής Σχολής και του Παρθεναγωγείου (1863), που η ανέγερσή του αποτελεί λαμπρό δείγμα του ενδιαφέροντος του Ελληνορθόδοξου κοινοτισμού για τη μόρφωση των νέων. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του αείμνηστου Ξάνθιου συγγραφέα και ιστορικού Στέφανου Ιωαννίδη και χρονολογείται το 1903.

116. Αριστερά, το άρθρο του Αντ.Κονιτόπουλου που δημοσιεύεται την Δευτέρα 7 Οκτωβρίου στην εφημ.ΠΑΤΡΙΣ (Νο 113), δημοσιεύεται συγχρόνως την ίδια μέρα και στην εφημ.ΕΜΠΡΟΣ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8254 σελ 2.

Πάνω δεξιά, κατάληψις του τριγώνου Ξάνθης. “Πληροφορούμαι ότι θα διορισθεί και Έλλην βοηθός του Τούρκου δημάρχου Ξάνθης”. Τελικά διορίστηκε ο Χριστόδουλος Μπρωκούμης. Τα κενά είναι της λογοκρισίας. ΦΩΣ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 σελ 4.

Κάτω δεξιά ο Βούλγαρος επέρασεν, “Οι Βούλγαροι εργασθέντες επί εξαετίαν κατέστρεψαν κάθε ίχνος ελληνικόν. Η πόλις παρουσιάζεται τελείως βουλγαρική. Πανταχού υπάρχουν βουλγαρικαί πινακίδες και βουλγαρικαί επιγραφαί ..Οι Βούλγαροι εφρόντισαν να εξαλείψουν κάθε ελληνικόν...Αι καταστραφείσαι ελληνικαι οικίαι ανέρχονται εις 300, αι δε λοιπαί είνε ηρειπωμέναι”. Και συνεχίζει, “Είδον τον κ. ολίγον προ της αναχωρήσεώς του μετά του κ.Σαρπύ και άλλων εις Γκιουμουλτζίναν”. Η λογοκρισία αφαίρεσε τ' όνομα του Χαρίσιου Βαμβακά, του Έλληνα Κυβερνητικού εκπροσώπου και Πολιτικού συμβούλου του Γάλλου στρατηγού Σαρλ Αντουάν Σαρπύ. Αύγ.Θεολογίτης, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2758.

117. Βουλγάρικο ιππικό σε παράταξη στο τότε αεροδρόμιο της Ξάνθης – νότια των καπνομάγαζων – κατά τη βουλγαρική κατοχή και προσάρτηση της Δυτικής Θράκης στο Βουλγαρικό κράτος (1912-1919). Στ' αριστερά η ΝΑ γωνία του Οθωμανικόυ Μονοπωλίου Καπνού Regie. Αρχείο Δημήτρη Α.Μαυρίδη.

118. Αριστερά, ο Αρχιστράτηγος Φρανσέ ντ' Εσπερέ στη Ξάνθη την Κυριακή 6 Οκτωβρίου 1919. ΠΑΤΡΙΣ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9129 σελ 2.

Δεξιά, ο Ελληνικός στρατός στη Ξάνθη. Ταχυδρόμος Αλεξάνδρειας 8)21 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.243 σελ 1.

119. Η γραφίδα του δημοσιογράφου Αντ.Κονιτόπουλου ζωντανεύει με ακρίβεια και χρονική σειρά τις ιστορικές στιγμές, τις κρίσιμες ώρες της αναμονής και την απελευθερωτική πορεία από τα Μπούκια στη Ξάνθη. “ΜΠΟΥΚΙΑ, 2 Οκτωβρίου...Από το βράδυ τα πάντα είνε έτοιμα. Όλοι οι σχηματισμοί είναι έτοιμοι προς εκκίνησιν και δεν περιμένουν παρά την διαταγήν. Εις τα γραφεία της Μεραρχίας ...αγρυπνούν ...αναμένουν στο τηλέφωνον ...Περασμένα μεσάνυχτα και η διαταγή δεν έχει έλθει ...Ώρα-2,30π.μ. Οι αγγελιοφόροι φέρνουν την διαταγήν ...Ώρα 5π.μ. Αι σάλπιγγες του ιππικού ταράσσουν την ησυχίαν της νύχτας, και ο ήχος των αντιλαλεί στις πλαγιές της Ροδόπης για να φέρει τον αντίλαλο του σαλπίσματος της ελευθερίας στους σκλαβωμένους αδελφούς μας. Ώρα 6π.μ. Η πρωτοπορεία της Μεραρχίας εκ της ΓΧ(;) ημιλαρχίας, υπό τον ίλαρχον Τασόπουλον, δύο ταγμάτων του 25ου πεζικού και μερικών σχηματισμών, υπό τον ταγματάρχην Μπενούκαν, είνε έτοιμη προς εκκίνησιν. Ένα ατελείωτο <Εμπρός μάρς> ακούεται, μία απέραντη ζητωκραυγή αντηχεί ...ΓΕΝΙΚΙΟΪ, 2 Οκτωβρίου. Ο ήλιος αρχίζει να γέρνει προς τη δύσι του ...Η πρώτη φάλαγξ της Μεραρχίας φθάνει στο Γενίκιοϊ (Σταυρούπολη) ...Οι άνδρες στρατοπεδεύουν δια να περάσουν την νύκτα ...ΓΕΝΙΚΙΟΪ, 3 Οκτωβρίου. Η φάλαγξ εκκινεί δια να συνεχίσει την πορείαν της. Χιλιάδες Ξανθιωτών, που έχουν καταφύγει εδώ φεύγοντες τον βάρβαρον ζυγόν του Βουλγάρου προπέμπουν τα τμήματα. - Στο καλό, στο καλό ...Και εκκινεί η φάλαγξ, ενώ από τα Μπούκια εκκινεί η δευτέρα φάλαγξ υπό τον συνταγματάρχην Δ.Μεσσήνην ...ΕΜΙΡΛΕΡ, 4 Οκτωβρίου χαραυγή. Η πρωτοπορεία της Μεραρχίας περνά τα σύνορα. Οι Γάλλοι από τα φυλάκια, εις τα οποία έως προχθέςήσαν Βούλγαροι, χαιρετίζουν την διέλευσιν των ελευθερωτών, που ζητοκραυγάζοντες πατούν επί του απελευθερωμένου εδάφους της Θράκης ...Και η φάλαγξ προχωρεί, ενώ εκ Μπουκίων την ώραν αυτήν εκκινεί η γ΄φάλαγξ υπό τον αρχηγόν του πεζικού κ.Βλαχογιάννην και το στρατηγείον της 9ης Μεραρχίας μετά του στρατηγού Λεοναρδόπουλου και του πολιτικού συμβούλου κ.Χαλκιόπουλου ...Είνε αδύνατον να περιγραφεί ο ενθουσιασμός των χωρικών των χωρίων από τα οποία διέρχεται η φάλαγξ. Οι κάτοικοι του Κορτζαλάρ, του Εμιρλέρ, του Αγτζέ, του Κετσελί σπεύδουν να χαιρετίσουν τους ελευθερωτάς ...ΞΑΝΘΗ 4 Οκτωβρίου. Χιλιάδες λαού σπεύδουν προς το Μοναστήρι της Παναγιάς. Έρχεται ο στρατός. Και πράγματι την 11ην πρωινήν ώραν εισέρχονται τα πρώτα τμήματα υπό τους ήχους των σαλπίγγων, τας ατελευτήτους ζητωκραυγάς και τους εκκωφαντικούς ήχους των κωδωνοστασίων που αγγέλλουν την ανάστασιν των σκλαβωμένων Θρακών ...η στρατιωτική μουσική υπό τον κ.Παναγόπουλον η οποία τίθεται επί κεφαλής της φάλαγγος. Ώρα 1μ.μ. Ο Στρατηγός, περιστοιχούμενος υπό του επιτελείου του, εισέρχεται εις την πόλιν υπό τας αποθεωτικάς εκδηλώσεις του λαού, στεφανωμένος με το στεφάνι του ελευθερωτού. Ο δρόμος στρώνεται με άνθη, που ώμορφες Ελληνοπούλες εκαλλιέργησαν κι' επότισαν με τα δάκρυα της σκλαβιάς ...” ΠΑΤΡΙΣ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9129 σελ 1.

Εδώ αναφέρεται το 25ο σύνταγμα πεζικού και μ' αυτό συμφωνεί η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ, ενώ άλλες δημοσιογραφικές πηγές αναφέρουν το 26ο της ΙΧ Μεραρχίας.

Σχεδόν αντέγραψα το άρθρο, συνεπαρμένος από την συγκινητική γραφή του δημοσιογράφου Αντώνη Κονιτόπουλου.

120. Την Κυριακή 6 Οκτωβρίου 1919 ο Αρχιστράτηγος του Στρατού της Ανατολής Φρανσέ ντ'Εσπερέ επισκέπτεται την Ξάνθη. Προσφώνηση του Λεοναρδόπουλου και αντιφώνηση του Ντ'Εσπερέ. Επιτροπή Μουσουλμάνων στον Αρχιστράτηγο, “...εδέχθη επιτροπήν Μουσουλμάνων επί παρουσία του πολιτικού συμβούλου κ.Χαλκιόπουλου, αποτελουμένην εκ του Δημάρχου Ταχήρ και του προέδρου Χασάν Σουλεϊμάν, οίτινες εδήλωσαν αυτώ ότι είνε τελείως ευχαριστημένοι από την στάσιν του Ελληνικού στρατού, ουδέν παράπονον έχουν...”. Επίσης, “..εισήλθεν εις την πόλιν η τρίτη φάλαγξ ...αποτελείται από τμήμα ευζώνων και πυροβολικόν. Διετάχθη η παλιννόστησις των Ελλήνων. Ανά διακόσιαι οικογένειαι θ' αναχωρούν ημερησίως επανερχόμενοι εις τας εν Θράκη εστίας των”. ΕΜΠΡΟΣ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8255 σελ 4.

Δεξιά, επιστολή του βουλευτή Βουλγαρίας Ισμαήλ Χακή μπέη για εγκληματικές βιαιότητες των Βουλγάρων εναντίον των Ελλήνων και Μουσουλμάνων. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2758.

121. Γελοιογραφίες εποχής του Νίκου Καστανάκη.

Αριστερά στα σύνορα της Δυτικής Θράκης και

δεξιά η ...αρπαγή της Ωραίας Θράκης απ' τον Βενιζέλο. Έκθαμβος και απειλητικός στο μπαλκόνι, ο φιλοβούλγαρος κι επίδοξος κηδεμόνας της Θράκης Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον, ενώ ο κανταδόρος τσάρος της Βουλγαρίας Φερδινάνδος Α΄κλαίει απαρηγόρητος. ΕΜΠΡΟΣ Κωνσταντινούπολης, Σάββατο 10 Αυγούστου 1919 αρ.φ.53 σελ 4.

122. Αριστερά, συμπληρώνεται η κατάληψη του Θρακικού τριγώνου και “...Πληροφορούμαι, ότι θα διορισθεί και Έλλην βοηθός του Τούρκου δημάρχου Ξάνθης... Εις το Όξιλαρ, Μπούκια και Γενίκιοϊ συγκεντρούνται πλείστοι Ξάνθιοι πρόσφυγες οίτινες ζητούν να έλθουν ενταύθα. Αι στρατιωτικαί όμως αρχαί, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, απαγορεύουν αυστηρώς την παλιννόστησιν. Εκτός της αφιχθείσης εις Ξάνθην επιτροπής και των ολίγων Ελλήνων οίτινες παρέμειναν άλλοι Έλληνες δεν υπάρχουν. Οι Βούλγαροι εξεβουλγάρισαν τα πάντα”. Έλληνας βοηθός του Δήμαρχου Ταχήρ εφέντη, θα διορισθεί ο Χριστόδουλος Μπρωκούμης. Ο πρώην Βούλγαρος Δήμαρχος Ξάνθης Περλιγκώφ, έχει ήδη διοριστεί βοηθός του Ταχήρ εφέντη. Η πολιτική της εθνοκάθαρσης των Βουλγάρων κατά του Ελληνορθοδόξου πληθυσμού λειτούργησε άριστα και οι Ελευθερωτές βρήκαν καμιά εικοσαριά Ελληνικές οικογένειες όλες κι όλες στην Ξάνθη, ύστερα απ' την επάρατη Βουλγαρική κατοχή και προσάρτηση της Δυτικής Θράκης (1912-1919). ΑΘΗΝΑΪΚΗ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.239 σελ 3.

Δεξιά, δολοπλοκίες και προπαγάνδα του Νεοτουρκικού Κομιτάτου στη Δυτική Θράκη. Ο Μουσουλμανικός πληθυσμός δηλώνει στο στρατηγό Λεοναρδόπουλο την απόλυτη νομιμοφροσύνη του και τον πόθον του να συμβάλλει στην εξασφάλιση της τάξης. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Τρίτη 8 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2758.

123. Ίδρυση Ορφανοτροφείου Ξάνθης, για την περίθαλψη των ορφανών παιδιών της βουλγαρικής θηριωδίας.

Αριστερά ΦΩΣ Θεσσαλονίκης Κυριακή 6 Οκτωβρίου 1919 σελ 1.

Πάνω δεξιά, ΕΜΠΡΟΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8257 σελ 3.

Κάτω δεξιά, ΠΑΤΡΙΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9131 σελ 2.

124. Ορφανοτροφείο Ξάνθης 1920. Η εντυπωσιακή φωτογραφία ανήκει στο αρχείο Νικ.Τσάβα και αναρτήθηκε στην ομάδα “παλιές φωτογραφίες Ξάνθης”. Στο βιβλίο του αείμνηστου Μάκη Βογιατζόπουλου ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΞΑΝΘΗΣ στη σελίδα 263 διαβάζουμε, “Σε απογραφή που έκανε ο Στρατηγός Σαρπύ, το 1920, η υποδιοίκηση της Ξάνθης, είχε 6.580 Έλληνες κατοίκους από τους οποίους οι 4.000 έμεναν στην πόλη ...Την ίδια περίοδο, σύμφωνα με επίσημα Γαλλικά στοιχεία, η Ξάνθη είχε ...ένα Ορφανοτροφείο με 75 ορφανά παιδιά, που προέρχονταν από τις Βουλγαρικές ωμότητες στην περιοχή”. Εννοείται πως η απογραφή του Σαρπύ έγινε μετά την παλιννόστηση των Ξανθίων. Ο αριθμός των φωτογραφιζόμενων ορφανών επιβεβαιώνει την πληροφορία του συγγραφέα Μ.Βογιατζόπουλου. Καταθέτω την προφορική μαρτυρία της Δήμητρας Φιλιππίδου, δασκάλας του Ορφανοτροφείου Θηλέων Ξάνθης, “Όταν ήρθαμε το '22 ορφανά στη Ξάνθη απ' το Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα Αν.Θράκης) εγώ και η αδερφή μου Δέσποινα, μας έβαλαν στ' Ορφανοτροφείο και δήλωσαν ότι είμασταν μικρότερες σε ηλικία για να μας δεχτούν. Στο Ίδρυμα βρήκαμε ορφανά θύματα των Βουλγάρων, που είχαν έρθει λίγα χρόνια πριν από μας”. Η τρίτη από αριστερά καθήμενη πιθανολογώ ότι είναι η Καραγεωργίου, η πρώτη διευθύντρια του Ιδρύματος. Η φωτογραφία έχει ληφθεί μπροστά στην είσοδο του παλιού κτηρίου – Διοικητήριο – του Ορφανοτροφείου, που ήταν το παλιό κονάκι σε σχήμα ανισοσκελούς Π του Κιαζήμ μπέη και μετέπειτα Τουρκικό Παρθεναγωγείο.

125. Αριστερά, ορφανά του μικτού Ελληνικού Ορφανοτροφείου Αδριανούπολης σε φωτογραφία, λίγο πριν το μεγάλο ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικρασίας και της Ανατολικής Θράκης. Στα τέλη του 1922, σύσσωμο το Ορφανοτροφείο Αδριανούπολης μεταφέρθηκε στη Ξάνθη. Τα κοριτσάκια εισάγονται στο υπάρχον Ίδρυμα Θηλέων της πόλης και για τ' αγοράκια ιδρύεται τ' Ορφανοτροφείο Αρρένων Ξάνθης (1922-1933), που στεγάζεται στο Μοναστήρι των Ταξιαρχών.

Δεξιά, φωτογραφία του 1932 στα σκαλιά της εισόδου του Μοναστηριού των Ταξιαρχών. Στο κέντρο ο τότε μητροπολίτης Ξάνθης και Καβάλας Πολύκαρπος Ψωμιάδης, η “ψυχή” της περίθαλψης των μικρών αθώων θυμάτων των καταστροφών και των πολέμων. Πρώτος καθήμενος αριστερά, ο αρχιμουσικός Κωνσταντίνος Σπάθης, μουσικός δάσκαλος των ορφανών αγοριών και δημιουργός της Φιλαρμονικής του Ιδρύματος.

126. Αριστερά, η γυναίκα με το σκούρο ένδυμα είναι η διευθύντρια του Ορφανοτροφείου Αρρένων Ξάνθης Τερψιχόρη Ψάλτου.ΦΩΣ Θεσσαλονίκης Κυριακή 14 Ιουλίου 1927 σελ 3.

Στη μέση, στέγαση ορφανών παιδιών στη Ξάνθη. ΦΩΣ Θεσσαλονίκης 6 Δεκεμβρίου 1922 σελ 3.

Δεξιά ο Μητροπολίτης Ξάνθης και Καβάλας Πολύκαρπος ο Ψωμιάδης (1922-1935). Φιλογενής, με υψηλό το αίσθημα της κοινωνικής του αποστολής και με ακατάβλητη δραστηριότητα περιθάλπει, φροντίζει και καθοδηγεί με πατρικό ενδιαφέρον και στοργή τα ορφανά της Ξάνθης. Αμέριστο ήταν το ενδιαφέρον του και για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής και η αξιοσημείωτη αυτή προσφορά του καταγράφηκε, ως ιδιαίτερα σημαντική, στην Ξανθιώτικη Ιστορική Γραμματεία.

127. Πάνω αριστερά, Οι Βούλγαροι φεύγοντες ελεηλάτησαν την Ξάνθην. ΑΣΤΗΡ Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.23473 σελ 2.

Κάτω αριστερά, πως οι Βούλγαροι ελήστευσαν την Ξάνθην. Το ίδιο άρθρο με το προηγούμενο δημοσιευμένο στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8256 σελ 2.

Πάνω δεξιά, οι Βούλγαροι διήρπασαν την Ξάνθην. Το ίδιο άρθρο με το προηγούμενο δημοσιευμένο στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.555 σελ 2.

Κάτω δεξιά, ο Ντ' Εσπραί εις την Ξάνθην. Αναφέρεται στην επίσκεψη του Ντ' Εσπερέ στη Ξάνθη την Κυριακή 6 Οκτωβρίου. “Σήμερον ο στρατός μας προελαύνων θα καταλάβη και τα τελευταία σημεία του τριγώνου προς την Γκιουμουλτζίναν, ήτοι ...”, κενό λογοκρισίας. Δυσεπίλυτος γρίφος το Τρίγωνο Ξάνθης. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2759 σελ 1.

128. Αριστερά, δηλώσεις του Τούρκου Δημάρχου προς την “ΠΑΤΡΙΔΑ”. Ο Δήμαρχος Ταχήρ εφέντη δηλώνει στον δημοσιογράφο, παρουσία του πρώην Βούλγαρου Δήμαρχου Ξάνθης Περλιγκώφ, ότι “Είμεθα τελείως ευχαριστημένοι από την στάσιν του Ελληνικού στρατού, του οποίου η διαγωγή είνε άξία παντός επαίνου και πάσης εκ μέρους μας ευγνωμοσύνης”. Αναφέρεται στις γνωστές αυτονομιστικές κινήσεις του Κεμάλ για τη Θράκη.

Οι Ξανθιώτες Εβραίοι και Αρμένιοι εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους στο στρατηγό Λεοναρδόπουλο για την τηρηθείσα τάξη. Οι Τούρκοι του Καζά Εγρί Δερέ ελπίζουν να ενωθούν με την Ελλάδα. Γίνεται αναφορά στο τρίγωνο Ξάνθης, “Από χθες άρχισεν η κατάληψις του τριγώνου ...Ανατολικόν όριον του τριγώνου θα είναι οριστικώς ο Μεσημβρινός, ο διερχόμενος τριάντα χιλιόμετρα ανατολικώς της Ξάνθης”. Εάν η πληροφορία αυτή αποτυπωθεί στο χάρτη επακριβώς, τότε η πλευρά ΑΓ αφήνει εκτός τριγώνου πολλά Πομακοχώρια, που έχουν ήδη καταληφθεί από την ΙΧ Μεραρχία και βρίσκοντα στην προκάλυψη του χώρου ευθύνης της, όπως Μελίβοια-Elmali, Εχίνος-Sahin, Πάχνη-Pasavik, Κένταυρος-Ketenlik κλπ. ΠΑΤΡΙΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9131 σελ 4.

Πάνω δεξιά, οι Έλληνες εις την Θράκην. Αναφέρεται στην επίσκεψη του Φρανσέ ντ' Εσπερέ στη Ξάνθη την Κυριακή 6 Οκτωβρίου. Ο Δήμαρχος Ξάνθης Ταχήρ μπέης δηλώνει ευχαριστημένος απ' τον Ελληνικό στρατό και αποκρούει “τας υποβολάς” των πρακτόρων του Μουσταφά Κεμάλ. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ Αλεξάνδρειας, Πέμπτη 10)23 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.245 σελ1.

Κάτω δεξιά, η προέλασις εις Θράκην. “Η 9η Μεραρχία κατέλαβε το Βόρειον της Ξάνθης τομέα, επεκταθείσα 25 χιλιόμετρα μέχρι του Ελμαλή, επί της οδού της αγούσης προς την Φιλιππούπολιν και εγκατασταθείσα επί της οροσειράς Μεσκούτ εις τα χωρία Δολάπ, Σαχίν, Μουσταφίτσοβα, Κέτενλικ και επί της σειράς Καρά Ογλάν, εις το χωρίον Σαλαντζήκ”. ΣΦΑΙΡΑ Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.11297 σελ 1

129. Βόρεια πλευρά της διαμορφωμένης πλατείας της Ξάνθης σε ταχυδρομικό δελτάριο. Η ανάπλαση – εξωραϊσμός και η κυβολιθόστρωση της πλατείας έγιναν το 1925 επί δημαρχίας Ευριπίδη Χασιρτζόγλου. Οι γρανιτένοι κυβόλιθοι προήλθαν κυρίως από την κοίτη του Κόσσινθου. Ο Ξανθιώτης φωτογράφος του δελταρίου Αθανάσιος Βολίδης, του οποίου το καλλιτεχνικό μονόγραμμα βλέπουμε κάτω δεξιά, βρίσκεται στον εξώστη του Επαρχείου – μετέπειτα Πρωτοδικείου από το 1933. Πίσω απ' το περίπτερο και το στύλο του Ηλεκτροφωτισμού, στ' αριστερά της πλατείας, είναι η Λέσχη Αστόρια και στην άλλη πλευρά του δρόμου Βασιλέως Κωνσταντίνου, το κτήριο με τα εφτά παράθυρα στον όροφο είναι το πανδοχείο – χάνι Σαχίν του Μόσχου. Στο βάθος του ίδιου δρόμου το μεγάλο διώροφο είναι το Τριανόν, του κτηματία και αργυραμοιβού Θεόδωρου Ταραβάνη. Για τ' άλλα κτίσματα της πλατείας έγινε αναφορά σε προηγούμενο σχόλιο. Στην ανατολική πλευρά του μοναστηριού των Ταξιαρχών διακρίνεται καθαρά το κτίσμα του Λουτρώνα, που κατασκευάστηκε το 1923 για τις ανάγκες των παιδιών του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Ξάνθης (1922-1933). Στο βάθος της Γεωργίου Σταύρου δεν φαίνεται το Οθωμανικό Δημαρχείο – Μπελεντιέ συνεπώς η φωτογράφιση έγινε, με ελάχιστη πιθανότητα σφάλματος, το 1928.

130. Αριστερά, Οι Τούρκοι της Ξάνθης ευγνωμονούν και ο Ντ' Εσπερέ υπέρ του Ελληνικού στρατού. Ο Δήμαρχος Ταχήρ εφέντη, παρουσία του πρώην Βούλγαρου Δήμαρχου Περλιγκώφ δηλώνει, ότι οι Τούρκοι είνε τελείως ευχαριστημένοι από τον Ελληνικόν στρατόν. ΕΜΠΡΟΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8257 σελ 4.

Δεξιά, οι εντυπώσεις του Ντ' Εσπερέ από την κατάληψιν του τριγώνου της Θράκης. ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.1968 σελ 4.

131. Ανατολική πλευρά της Ξάνθης σε ταχυδρομικό δελτάριο του “ΦΩΤΟ-ΗΛΙΟΣ ΞΕΝ.ΠΑΠΑΖΕΚΟΣ ΚΟΜΟΤΙΝΗ”. Γύρω στο 1926, ο Αδριανουπολίτης φωτογράφος και μόνιμος κάτοικος Κομοτηνής μετά το 1922 Ξενοφών Παπαζέκος, επισκέπτεται την Ξάνθη την οποία φωτογραφίζει και συγχρόνως εκδίδει μια μικρή σειρά δελταρίων.

132. Πάνω αριστερά, Ελληνικαί αρχαί αντικαθιστούν τας Βουλαγαρικάς εν Θράκη. ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.14013 σελ 2.

Κάτω αριστερά, Ο Γάλλος Αρχιστράτηγος δια την Ελληνικήν κατοχήν. ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.14013 σελ 2.

Πάνω δεξιά, Οι Ισραηλίται Θεσσαλονίκης δια τα βουλγαρικάς ραδιουργίας. ΑΘΗΝΑΪΚΗ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.241.

Κάτω στη μέση, Οι πρόσφυγες Θράκης. ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.14013 σελ 2.

Κάτω δεξιά, Μέτρα δια τον επισιτισμόν της Θράκης. ΚΑΙΡΟΙ Πέμπτη10 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.556 σελ 1

133. Αρχοντικό του ασφαλιστή και καπνέμπορου Ισαάκ Δανιέλ (1835-1924), ανεγέρθηκε στην δεκαετία του 1890 με σχέδια του αρχιτέκτονα Ισαάκ Κούρτς. Το εμβληματικό αρχοντικό βρίσκεται στη συμβολή των δρόμων Βενιζέλου και Κονίτσης (πρώην Χρύσης και Ερμού) της συνοικίας των Καπνεμπόρων ή του Κάτω Μαχαλά, όπως λεγόταν παλιά. Το 1922 μετά την Μικρασιατική καταστροφή εγκαθίσταται στην πλούσια Ξάνθη, λόγω του περίφημου καπνού της, ο νομικός Γεώργιος Χατζιδάκις και λίγο χρόνο μετά παντρεύεται την Αδριανουπολίτισσα Αλίκη-Βασιλική Αρβανιτίδου. Το ζεύγος Χατζιδάκι αποκτάει δύο παιδιά, το Μάνο (1925) και τη Μιράντα (1927;). Ο μέγιστος Μάνος Χατζιδάκις, που η μουσική του ιδιοφυΐα τον κατέταξε στην κορυφή του Ελληνικού πενταγράμμου, πρίν μετακομίσει στην Αθήνα το 1932, έζησε με την οικογένειά του για κάποιο χρονικό διάστημα στο αρχοντικό Δανιέλ.

Μετά το θάνατο του Δανιέλ(1924), λόγω οικονομικών υποχρεώσεων των κληρονόμων του (η σύζυγος Σολ το γένος Μαχέλ Δαβίδ και τ' ανίψια του Ντίνο και Σαλβαδόρ) προς το Δημόσιο, το κτήριο το 1932 περιέρχεται στην κατοχή του Ελληνικού κράτους. Από τότε μέχρι το 1941 στεγάζεται σ' αυτό η Οικονομική Εφορία και μετά τον πόλεμο η 26η Ταξιαρχία.

Το αρχοντικό έμεινε στη συλλογική μνήμη των Ξανθιωτών, σαν αρχοντικό Δανιέλ, Grand Maison, Οικονομική εφορία, αρχοντικό Σαρκούτσου, Ταξιαρχία και σήμερα ονομάζεται Σπίτι Χατζιδάκι. Το υποκοριστικό Σαρκούτσος προέρχεται απ' την παραφθορά του ονόματος Ισαάκ > Ισαακούτσος > Σαρκούτσος.

134. Γαλλική σειρά γραμματοσήμων 6 αξιών από 5c μέχρι 1f, έκδοσης 1893 με επισήμανση Port Lagos. Το Γαλλικό ταχυδρομείο του Πόρτο Λάγους – Καραγατσίου, χρησιμοποιεί την εικονιζόμενη σειρά από το 1893 μέχρι το 1903. Στα ύστερα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας το κρατικό “ταχυδρομείο” παραχωρείται με διομολόγηση στους Γάλλους.

Γαλλικόν ταχυδρομείον, ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ Κωνσταντινούπολης 6 Νοεμβρίου 1885 αρ.φ.6 σελ 8.

135.  Βουλγαροκρατούμενο Πόρτο Λάγος ή Καραγάτς (1912-1919), το μεγάλο θαλάσσιο εμπορικό και  διαμετακομιστικό κέντρο της Θράκης, σε φωτογραφία του 1917. Βούλγαροι ψαράδες πάνω σε ξύλινη βάρκα (κακοπισσαρισμένη με μαλαστούφα) τύπου βολίκας ή πλάβας, κατάλληλης για αβαθή νερά αφού η καρίνα της είναι επίπεδη. Η κίνησή της δεν γίνεται με κουπιά, αλλά με κοντάρια. Το κεντρικό κτήριο πίσω απ' το τηλεγραφόξυλο, που δείχνει ν' ανακαινίζεται, ήταν και είναι το Λιμεναρχείο. Την φωτογραφία, που ανήκει στο Μουσείο της Φιλιππούπολης, ανάρτησε στην ομάδα “παλιές φωτογραφίες Ξάνθης” ο Τάσος Τεφρωνίδης.

 

136.  Βουλγαροκρατούμενο Πόρτο Λάγος σε φωτογραφία του 1913, απ' το αρχείο του Θρακιώτη λόγιου ιστορικού Δημήτρη Α.Μαυρίδη. Εξαρχικός ιερέας και η συνοδεία του, πάνω σε βολίκα, κατευθύνονται προς το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.

Τρομερός σεισμός στην περιοχή της Ξάνθης, σε ανταπόκριση απ' το Πόρτο Λάγος. ΟΜΟΝΟΙΑ Κων/πολης, Τετάρτη 28 Αυγούστου 1863 αρ.φ.133 σελ 3.

137. Νεκρό από ζωή Πόρτο Λάγος σε βουλγαρικό δελτάριο, φωτογραφημένο στην έναρξη της πρώτης Βουλγαρικής κατοχής και προσάρτησης της Δυτικής Θράκης (1912-1919). Παντού Βούλγαροι στρατιώτες, τα κτήρια δεν έχουν “ζωή” και το λιμάνι είναι νεκρό, αφού οι Έλληνες με τα πλεούμενά τους εξαφανίστηκαν για ν' αποφύγουν το ανθελληνικό μένος και την θηριωδία των κατακτητών.

138. Πριν την απελευθέρωση του Τριγώνου της Ξάνθης, οι Βούλγαροι εγκαταλείποντας το Πόρτο Λάγος το πυρπόλησαν. Η φωτογραφία αναμφίβολα επιβεβαιώνει την Ελληνική λαϊκή ρήση “Βούλγαρος επέρασεν”. Το ανύπαρκτο σήμερα κανάλι, που βέπουμε στην εικόνα, βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του Λάγους κι ένωνε το λιμάνι με τη Βιστονίδα. Την ιστορικού ενδιαφέροντος φωτογραφία ανάρτησε στην ομάδα “παλιές φωτογραφίες Ξάνθης” ο Αντώνης Ιωάννου.

Δεξιά, Βούλγαροι στο Πόρτο Λάγος. ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Πέμπτη 3 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2898 σελ 1.

139. Αριστερά, ο Νικόλαος Φαρδής περιγράφει σκηνές απ΄τη καθημερινότητα στο Μοναστήρι του Άη Νικόλα, του βουλγαροκρατούμενου Πόρτο Λάγους. Αξιόλογη είναι η πληοφορία, ότι τα στενά κελιά του μοναστηριού αποτελούσαν τον κοιτώνα των νταλιατζήδων ψαράδων της Μπουρούς. Επισημαίνεται η φιλοβουλγαρική Αμερικανική πολιτιρκή στα Βαλκάνια, “ο στρατιωτικός ακόλουθος της εν Σόφια Αμερικανικής πρεσβείας κ.Ουόλτερ Κλώτσετ, ο οποίος είχε δηλώσει ορθά κοφτά στον στρατηγό Σκουένωφ, στο Νομάρχη και στις Βουλγαρικές επιτροπές, ότι η Ξάνθη και φυσικά όλη η Θράκη θα έμενε για πάντα βουλγάρικη”. Και τελειώνει το άρθρο του με το προφητικό, “Από αυτό το καμπαναριό θα σημάνη ο τελευταίος ήχος της νεκρωσίμου ακολουθίας της Βουλγαρίας”. ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2815 σελ 1. Δεξιά, ο διοικητής των Συμμαχικών δυνάμεων και Αρμοστής Δυτικής Θράκης στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ, δίνει οδηγίες για τον τρόπο διοίκησης της περιοχής. ΠΑΤΡΙΣ, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9132 σελ 2.

140.  Πάνω αριστερά, η Διάσκεψη αναθέτει στον Αρχιστράτηγο Φρανσέ ντ' Εσπερέ την Διοίκηση της Θράκης κι αυτός “θέλει ασκήσει ταύτην διά του στρατηγού Σαρπύ”. ΕΜΠΡΟΣ, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8258 σελ 2.

Κάτω αριστερά, ο στρατηγός Ντ' Εσπραί ανέλαβε την Διοίκησιν της Θράκης. ΚΑΙΡΟΙ, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.557 σελ 2.

Πάνω δεξιά, συμπλήρωση της Ελληνικής κατοχής. “Επισήμως αγγέλλεται ότι το απόγευμα της χθες εισήλθεν εις την Ξάνθην η τετάρτη φάλαγξ μετά πυροβολικού ...ο τέως Βούλγαρος δήμαρχος Περλιγκώφ εδήλωσεν ότι οι Βούλγαροι της Ξάνθης είνε ευχαριστημένοι από την Ελληνικήν διοίκησιν”. Επίσης Οι Τούρκοι ( εννοεί τους Πομάκους) των βορ. Καζάδων της Ξάνθης εκδήλωσαν την επιθυμία να ενταχθούν στην Ελληνική διοίκηση. Είσοδος παλιννοστούντων Ξανθίων στην πόλη. ΑΘΗΝΑΪΚΗ, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ. 242 σελ 4.

141.  Δεν είναι δυνατό να λείπει απ' την εργασία “Ελευθέρια Ξάνθης” ο καπνός, αφού Ξάνθη και καπνός είναι λέξεις συνώνυμες και με παράλληλη ιστορική διαδρομή κατά τους τελευταίους αιώνες. Ο περίφημος καπνός Ξάνθης, ο άλλοτε πασίγνωστος Yenidje Tobacco, επεξεργασμένος και δεματοποιημένος στ' αμέτρητα καπνομάγαζα της πόλης, είναι έτοιμος να ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου. Την αξιόλογη φωτογραφία ανάρτησε στην ομάδα “παλιές φωτογραφίες Ξάνθης” ο Πολ. Ζαζόπουλος.

142.  Οι Τούρκοι της Ξάνθης ευχαριστούν τας Ελληνικάς Αρχάς – η κατάληψις του Τριγώνου συντελείται. Γράφει για το αινιγματικό Τρίγωνο Ξάνθης, “Την ίδιαν ώραν ανεχώρησε τμήμα στρατού δια την κατάληψιν των ανατολικώς της Ξάνθης εδαφών. Κατελήφθησαν πάντα τα χωρία άτινα κείνται κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής   ...  ”. Το κενό της λογοκρισίας έρχεται να προσθέσει ερωτήματα στον καθορισμό των ορίων του Τριγώνου. Επιτροπή Ξανθίων αποτελούμενη από τους Ρασίτ μπέη, Στέφανο Μπλάτσιο και Κωνσταντίνου Καραμπέτση περιέρχεται τα καταστήματα της πόλης και συστήνει στους καταστηματάρχες να είναι ήσυχοι, γιατί ο Ελληνικός στρατός τους προστατεύει. Ρασίτ μπέης είναι ο ιδιοκτήτης του, επί της οδού Γεωργίου Σταύρου, ξενοδοχείου Ρουαγιάλ – Λουξ. Το μεγάλο  πρόβλημα της περίθαλψης και του επισιτισμού των παλιννοστούντων. ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919.

143.  Βούλγαροι στο Γεροντόβραχο, βόρεια και πλησίον της Μονής της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας το 1918. Αρχείο Δημήτρη Βορίδη.

144.  Οι Τούρκοι της Ξάνθης υποβάλλουν την ευγνωμοσύνη τους και προέκταση της κατοχής. Η αντιπροσωπεία των Τούρκων, που επισκέπτεται το στρατηγό Λεοναρδόπουλο για να τον συγχαρεί για την επικρατούσα τάξη, αποτελείται από τον Δήμαρχο Χουσεΐν Αγάζαντε Ταχήρ εφέντη, τον Προέδρο της κοινότητας Χαφούζ Χιλμή, τον χότζα, τον Δράμαλη Μεχμέτ μπέη (δισέγγονος του γνωστού, από την Ελληνική Επανάσταση, σερασκέρη Δράμαλη Μαχμούτ Πασσά) και τον Ταξίν μπέη. Συνεχίζεται η κατάληψη του Τριγώνου Ξάνθης. Οι Τούρκοι των βορείων καζάδων εκφράζουν την ευχή, όπως ενταχθούν στην Ελληνική διοίκηση. ΠΑΤΡΙΣ Παρασκευή 11 Οκτ. 1919 αρ.φ.9132 σελ 1.

145. Ενέργειες του Κεμάλ εις την Δυτικήν Θράκην, “Κατά πληροφορίας εκ Γκιουμουλτζίνης το εκεί εδρεύον τμήμα του Νεοτουρκικού Θρακικού Κομιτάτου καταβάλλει εντόνους προσπαθείας διά την ανακήρυξιν της αυτονομίας της Θράκης. Το Κομιτάτον τούτο διατελεί εις επικοινωνίαν μετά του Μουσταφά Κεμάλ...”. Επίσης  Διοίκηση Θράκης, υπόμνημα προς τους Συμμάχους, παλιννόστηση, περίθαλψη, επισιτισμός και συγχαρητήρια των Ξανθίων. ΠΑΤΡΙΣ Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9132 σελ 1.

146.  Πανόραμα Ξάνθης σε ταχυδρομικό δελτάριο του 1920, χρονολογημένο απ' τον κάτοχό του Δημήτρη Α.Μαυρίδη. Γράφει ο αποστολέας, “Γράψε μας αμέσως εις Θεσσαλονίκην όπου επιστρέφοντες θα παραμείνωμεν ημέρας τινάς. Σύστασις Ειρηνοδικείον Θεσσαλονίκης”. Αριστερά και δίπλα στην κοίτη του Κόσσινθου το Σταδιο του Ορφέα, που επί προεδρίας του παλιού Ολυμπιονίκη Αλέξανδρου Τουφερή  διαμορφώνεται, για να φιλοξενήσει τους Β΄Πανθρακικούς Αγώνες του 1924. Σίγουρα οι εραστές των παλιών φωτογραφιών Ξάνθης θ' αναγνωρίσουν πολλά κτίσματα της εποχής εκείνης, κάποια των οποίων αποτελούν “χρονοσήματα”. Με λίγη προσπάθεια, στο κέντρο και προς τ' αριστερά, διακρίνεται το παλιό και χαρακτηριστικό “τρίδυμο” της πόλης δλδ “Ρολόι – Κυπαρίσσι – Μιναρές”.

147.  Αριστερά, φιρμάνι του Διοικητή των στρατευμάτων Θράκης Σαρλ Αντουάν Σαρπύ, στο οποίο περιγράφεται ο τρόπος διοίκησης της Δυτικής Θράκης. Μεταξύ άλλων, “Εκ τούτου συνάγεται ότι έκαστος στρατιωτικός διοικητής θα έχη ταυτοχρόνως την διοίκησιν των στρατευμάτων των κατεχόντων τον τομέα του και την διεύθυνσιν των πολιτικών ή διοικητικών υποθέσεων ...”. Επίσης, “ Εις τον αντισυνταγματάρχην κ.Αλλιέ ανετέθη η διεύθυνσις της διοικήσεως της Γκιουμουλτζίνης. Εις τον αντισυνταγματάρχην Μουρέν το Καραγάτς και η περιφέρεια Ξάνθης εις τον αντισυνταγματάρχην Βήκ”. Κι αυτός ο έρμος ο Βικ, που είναι ο Στρατιωτικός Επιθεωρητής Ξάνθης, το πρωί αναφέρεται ως αντισυνταγματάρχης και το βράδυ ως ...συνταγματάρχης!

Δεξιά, ο Ελληνικός στρατός εις Πόρτο Λάγο. Οι καπνέμποροι Ξάνθης εκφράζουν τις ευχαριστίες τους στο στρατηγό Λεοναρδόπουλο. Συνεχίζεται η κατάληψη περιοχών του Τριγώνου Ξάνθης απ' τον Ελληνικό στρατό. Και τα δύο άρθρα δημοσιεύονται στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8258 σελ 2.

148.  Αριστερά, δημοσιογραφικός ύμνος προς την Ξάνθη και τους κοσμοπολίτες Ξανθίους.

Δεξιά, Βουλγαρικές αθλιότητες. Δύο άρθρα της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.14014 σελ 2

149. Επιστολικό δελτάριο Ξάνθης, φωτογραφημένο γύρω στο 1900 και ταχυδρομημένο από Ξάνθη στις 17.9.1902. Αριστερά το Καβάκι και δεξιά το Σαμακώβ. Στο κέντρο η δεύτερη μορφή της πρώτης ξύλινης γέφυρας του Κόσσινθου, πάνω στα υπερυψωμένα αρχικά λίθινα βάθρα. Νότια της γέφυρας ο Κόσσινθος χωρίζεται σε δύο κοίτες, την πρώτη και κύρια κοίτη την έχουμε μπροστά μας, ενώ την δεύτερη που είναι στ' αριστερά δεν τη βλέπουμε. Ψηλά στο ίσωμα της ανατολικής κορυφογραμμής διακρίνεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Καλαμούς, χωρίς ωστόσο τον εντυπωσιακό Ξενώνα του που θ' ανεγερθεί το 1907-8. Πάνω αριστερά στο τελείωμα της δυτικής κορυφογραμμής φαίνεται η τότε “οδός Φιλιππουπόλεως” με τον οικίσκο του Φόρου. Από τον δρόμο αυτόν μπήκαν στην Ξάνθη οι Ελευθερωτές της ΙΧ Μεραρχίας του στρατηγού Λεοναρδόπουλου. Το γραμματόσημο του Οθωμανικού κράτους , με τον Τουγρά του Αβδούλ Χαμίτ Β΄, είναι αξίας 20 παράδων. Αρχείο Τάσος Τεφρωνίδης.

150.  Χαίρε Ξάνθη ελευθέρα. Η πρώτη μέρα της απελευθέρωσης της Ξάνθης σε άρθρο του Αντ.Κονιτόπουλου. Γράφει ο δημοσιογράφος, “Πολλά κτίρια είναι κενά με τις πόρτες ορθάνοικτες, σαν στόματα ανοικτά, που είνε γεμάτες από κομμάτια αρπαγέντων επίπλων υπό των Βουλγάρων ...Δύο κορίτσια μας φωνάζουν να ιδούμε ένα σπίτι. Είναι οι δ)ίδες Κουγιουμτζόγλου, αι οποίαι μας δείχνουν ένα σπίτι των, που την νύκτα εκείνην ήνοιξαν βιαίως οι Βούλγαροι για να πάρουν τα ολίγα εκεί έπιπλα, τα τζάμια και μερικές σανίδες. Οικτρά και φρικώδης εικών Βουλγαρισμού”. Οι δεσποινίδες Κουγιουμτζόγλου είναι κόρες του Δημητρίου Β.Κουγιουμτζόγλου και της Μελπομένης το γένος Αντωνίου Χαρτζόγλου και δείχνουν ένα “σπίτι των”. Υπάρχουν τέσσερις αρχοντικές κατοικίες στην οδό Αντίκα, της παλιάς οικογένειας των καπνεμπόρων Κουγιουμτζόγλου. Η μία είναι αυτή των αναφερόμενων δεσποινίδων, δηλαδή η νότια των συμμετρικών και σε σειρά “Κουγιουμτζογλέϊκων”. Η δεύτερη είναι η βόρεια συμμετρική και συνεχόμενη με την δική τους, αρχικής ιδιοκτησίας Παντελή Β.Κουγιουμτζόγλου (Λαογραφικό Μουσείο). Η τρίτη είναι της ευεργέτιδας  Άννας Π.Κουγιουμτζόγλου – Καλούδη, στη ΒΔ γωνία της συμβολής των δρόμων Αντίκα, Πινδάρου και Ορφέως. Και η τέταρτη του Χρυσοχόου Αθ.Κουγιουμτζόγλου – επόμενοι ιδιοκτήτες ο Μόσχος Βακαλούδης και ο Κυριάκος Ψαθάς – που βρίσκεται στην ΒΑ γωνία της ίδιας συμβολής. Δεν είναι σαφές ποιό απ' τα αρχοντόσπιτα εννοούν οι δεσποινίδες; Το σαγηνευτικό “σταυροδρόμι” της αναφερόμενης συμβολής των δρόμων είναι, ένα ξεχωριστής ομορφιάς απομεινάρι του πλούτου και της παραδοσιακής κληρονομιάς της Αρχοντούπολης Ξάνθης.

Και, “Πειό πέρα το Ελληνικόν προξενείον μέσα στο οποίον διεδραματίσθη κατά το διάστημα της Βουλγαρικής κατοχής μία από τας φρικωδεστέρας τραγωδίας του Βουλγαρισμού ...”. Το Ελληνικό προξενείο στεγαζόταν στο αρχοντικό Γεωργίου Ματσίνη – Πηλείδη (δίπλα στο Μητροπολιτικό ναό). Συνεχίζει, “Πειό πέρα σωροί ερειπίων μας σταματούν. Είνε η πρώην ανθούσα Ελληνική συνοικία, την οποίαν οι ...έντιμοι φίλοι του Ουίλσων μετέβαλον εις σωρούς λίθων και χωμάτων ...Εκεί κοντά σώζεται μία χαβούζα, που σημαίνει μια μεγάλη μαρμάρινη λεκάνη, έχουσα σχήμα σταυρού, εις την οποίαν κατά την ιστορίαν, έκανε το λουτρό της η ώμορφη Βασιλοπούλα Ξάνθεια προς τιμήν της οποίας εκτίσθη η Ξάνθη, κατερχομένη μέχρις εκεί δι' υπονόμου, σωζομένης και σήμερον”.

Ο προφορικός θρύλος της ύπαρξης του υπονόμου, που συνδέει την Ακρόπολη της Βυζαντινής Ξάνθειας με το σημερινό παραδοσιακό τμήμα της πόλης, συντηρείται και σήμερα απ' τους σύγχρονους Ξανθίους.

Περιγραφή της παρέλασης των Ελευθερωτών, “Στας 11.30΄στο καλντερίμι κτυπούν τα πέταλα των ίππων. Το ποδοβολητό των φθάνει μέχρις ημών. Και αι σάλπιγγες χαιρετίζουν την ελευθερία της Θράκης. Λεβέντες καβαλλάρηδες προβάλλουν στην κεφαλήν της πλατείας. Είνε η ημιλαρχία της 9ης Μεραρχίας, η οποία περνά έχουσα επι κεφαλής τον κ.Τασόπουλον. Αστράφτουν τα γυμνά ξίφη των καβαλλάρηδων που περνούν, ενώ η μουσική ανακρούει εμβατήρια. Νέοι ήχοι σαλπίγγων και ένας καβαλλάρης φαίνεται. Είναι ο Μακεδονομάχος ταγματάρχης Μπενούκας”. Η γραφίδα του Κονιτόπουλου ζωντανεύει τις ιστορικές στιγμές.

 ΠΑΤΡΙΣ Σάββατο 12 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9133 σελ 1.

 

151.  Για τον αρχικομιτατζή και αιμοσταγή λήσταρχο Τάνε Νικολώφ ή Ντάνεφ ή Μπαμπούλα (Тане Николов) γράφει ο Νικόλαος Φαρδής, “...ο μυθικός δράκοντας που ακόνιζε το χαντζάρι ξαπλωμένος κάτω από τον παχύ ίσκιο των πλατανιών της Ξάνθης, φοβερίζοντας ότι θα χύσει τα έντερα του πρώτου Γκρέκου που θα πατούσε στη Θράκη, εδραπέτευσε μεταμφιεσμένος εις ...Χόντζαν προς το Εγρή Ντερέ”. Λέει για τη συνάντηση που είχε με το Ντάνεφ, “Κάποτε συναντηθήκαμε με τον Ντάνεφ στη Ξάνθη ...Ναι αλλά οι Γάλλοι; του είπα διστακτικά και του έδειξα το μοναστήρι του Ταξιάρχη όπου ήταν τότε το Γαλλικό στρατηγείον (Γαλλικός στρατώνας). Ο Τάνε Νικολώφ εμειδίασε περιφρονητικώς. Δεν βαρειέσαι τι είναι εκεί; καμμιά διακοσαριά μαύροι και τίποτε παραπάνω! ...οι μόνοι που συλλογίζουμε είναι αυτοί οι διαβολοπαήδες (Μαροκινοί Σπαχήδες ιππείς)! Και γιατί αυτουνούς; Είναι σωστοί διάβολοι! είπε και αναστέναξε. Για τους μαύρους έχουμε ράμματα για τη γούνα τους!”. Και συνεχίζει με την ίδια παραστατικότητα ο Ν.Φαρδής, “Δεν μου λέγεις Ντάνεφ του είπα, τι φρονείς για τους Τούρκους; Είδες τι γίνηκε χθες βράδυ; θάλασσα και φορτούνα άγρια πλάκωσε στο σπίτι του Φιγκανέ μπέη. Τα ίδια θα πάθουν όλοι οι τουρκαλάδες! Ας σιάξουν μια φορά τα πράγματα και θα δεις...όλοι θα περάσουν από το μαχαίρι μας! Αχ μωρέ εκείνος ο σκύλος ο Ιμπραήμ! που θα μου πάει. Ευτυχώς για το Μουσουλμανικόν στοιχείον ο Ελληνικός στρατός εισήλθεν εγκαίρως ...Όταν χωρισθήκαμε έψαξα καλά κι εβεβαιώθην, ότι τ' αυτιά μου ήταν στη θέσι τους και το πορτοφόλι μου στη τσέπη. Εσχημάτισα τότε την πεποίθησιν, ότι ο Τάνε Νικολώφ και οι οπαδοί του Ναούμωφ, διακο-Στέφανος και όλο εκείνο το τσούρμο που φαίνεται στην εικόνα, δεν ήταν παρά άνανδροι κατσικοκλέφτες, άξιοι μόνον ν' αρπάζουν και να δολοφονούν αόπλους. Τα πράγματα εδικαίωσαν τας σκέψεις που έκανα τότε. Έφυγαν σαν λαγοί οι κομιτατζήδες στο αντίκρυσμα της Ελληνικής λόγχης”. Τελειώνοντας, “Σήμερον ο Τάνε Νικολώφ έμεινεν ως ανάμνησις τραγικού ονείρου, που τάραξε τον ύπνο των Ξανθιωτών για λίγο καιρό και ως κωμικόν πρόσωπον ατέχνου τραγωδίας, γραμμένης από πρωτόπειρον λογοτέχνην”

Στη φωτογραφία ο διαβόητος Ντάνεφ (1873-1947) και στην κάτω ο ίδιος με Βούλγαρους κομιτατζήδες – κατσαπλιάδες (επισημαίνεται με βέλος). ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2817 σελ 1.

152.  Αριστερή φωτογραφία, όρθιος πρώτος δεξιά ο Τάνε Νικολώφ ή Ντάνεφ με τους Τσέτες ληστοσυμμορίτες του.

Δεξιά φωτογραφία, στο κέντρο καθήμενος ανάμεσα στο “τσούρμο” του και σ' Εξαρχικούς ιερείς, ο Βούλγαρος αιμοσταγής λήσταρχος κι αρχικομιτατζής Τάνε Νικολώφ ή Ντάνεφ ή Μπαμπούλας της Ξάνθης (Тане Николов 1873-1947).

Κάτω ο διαβόητος Ντάνεφ ανάμεσα σε Πομακάκια του Εχίνου, για τα οποία φρόντισε να βαφτιστούν ομαδικά. ΚΑΙΡΟΙ Αθήνα, Τετάρτη 28 Αυγούστου 1913 αρ.φ.209 σελ 1.

Για τους Βούλγαρους, ο αρχικομιτατζής Ντάνεφ, υπήρξε ήρωας και παρασημοφορημένος βοεβόδας – οπλαρχηγός της περιοχής.

153.  Αντιγράφω το σχόλιο που έκανα στις 26 Νοεμβρίου 2013, όταν είδα τη φωτογραφία του Χρ.Νοταρίδη στην ομάδα του fb Παλιές φωτογραφίες Ξάνθης. “Μανώλης Σ. Χούμας: Είπα να πέσω πρόωρα φέτος σε χειμερία νάρκη, αλλά κάτι φωτογραφίες σαν κι αυτή δεν μ' αφήνουν να χωθώ στο γιατάκι μου. Στο Ρωμαιοκαθολικό ναό που αναφέρθηκε ο φίλος Σταύρος Λίτσας διακρίνεται καθαρά ανάμεσα στα δυο ορθόκλαδα κυπαρίσσια, το μικρό μισοκυκλικό έρκερ που υπήρχε πάνω απ την κεντρική είσοδό του (επί της Ορφέως), όπου στο υπέρθυρό της υπήρχε λευκή μαρμάρινη παραλληλόγραμμη εντοιχισμένη πλάκα με την εσώγλυφη επιγραφή "ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΟΣ ΙΩΣΗΦ". Ο Δήμαρχος Πυγμαλίων Χρηστίδης δεν έχει ξεκινήσει, όπως φαίνεται στη φωτο, το πάρκο της περιοχής της πισίνας – Ξενία, που η απαλλοτρίωση κτισμάτων και μπαξέδων έγινε το 1937 οπότε αρχίζει άμεσα η κατασκευή του. Προγενέστερη λοιπόν η φωτογράφιση, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο κύριος καθηγητής (Πέτρος Α.Γεωργαντζής) με την απουσία της γέφυρας Κωνσταντίνου και Ελένης (1937). Πίσω και δεξιά απ τη γέφυρα της γραμμής των τρένων δεν φαίνονται τα Δημοτικά Σφαγεία, που κατασκεύασε το 1932 ο Δήμαρχος Ευριπίδης Χασιρτζόγλου. Στο κέντρο βλέπουμε την ανατολική πλευρά της δεύτερης γέφυρας, στη δεύτερη μορφή της, που δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '20 όπως και τα μικρά ξύλινα παραπήγματα που είναι ακριβώς δίπλα της. ΞΑΝΘΗ ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΙΣ Β.1. Αναγνωρίζω το γραφικό χαρακτήρα του επαγγελματία Ξανθιώτη φωτογράφου Αθανάσιου Βολίδη, καθώς και τον τρόπο γραφής πάνω στη φωτογραφία. Ο Βολίδης συνήθιζε σε πολλά απ' τα μεσοπολεμικά φωτογραφικά του πανοράματα, να βάζει πάνω στη φωτο κανά δυο σταγόνες νερό ή λίγο σάλιο (γνωστή τεχνική) και στη συνέχεια να χαράζει με αιχμηρό αντικείμενο αυτό που ήθελε να γράψει. Τον βλέπουμε να υπογράφει με Α.Β. ή με σκέτο Β. ή ακόμη μ' ένα καλλιτεχνικό μονόγραμμα, όπου ένα μικρό α εμπεριέχει ένα κεφαλαίο Β και δίπλα στ' αρχικά του να βάζει αριθμούς κάποιες φορές. Από τα λίγα που αναφέρω προκύπτει ότι η φωτογράφιση έχει γίνει μεταξύ των αρχών της δεκαετίας του '20 και του 1932. Το Β.1. με οδηγεί να πω, με κάποιες επιφυλάξεις, ότι η φωτογραφία έχει παρθεί λίγο πριν το 1930”.

Τώρα που ξαναμελετώ την φωτογραφία, βλέπω πάνω αριστερά το διαμορφωμένο Στάδιο του Ορφέα. Η διαμόρφωσή του έγινε το 1924 επί προεδρίας Αλέξανδρου Τουφερή, άρα η φωτογράφιση έγινε μεταγενέστερα αυτής της χρονιάς.

154.  Αριστερά Τρίγωνο Ξάνθης και οι Τούρκοι ζητούν Ελληνική κατοχή. “ Τα στρατεύματά μας, τα οποία παρακολουθώ, συνεχίζοντα ρυθμικώς και κανωνικώτατα την κατάληψιν του τριγώνου της Δυτικής Θράκης, έφθασαν εις Σουσούρκιοϊ, ώραν απέχον της Γκιουμουλτζίνης ...Αι Γαλλικαί φρουραί των σιδηροδρομικών σταθμών Ξάνθης και Ναρλίκιοϊ παρέδωκαν την φρούρησιν εις τα Ελληνικά στρατεύματα, αποσυρθέντων των Σενεγαλέζων”. Σουσούρκιοϊ είναι ο Σώστης και Ναρλίκιοϊ ο Πολύανθος.

“Επιτροπαί Τούρκων και Πομάκων κατοίκων των βορείων καζάδων , παρουσιασθείσαι εις τον Αρχιστράτηγον Ντεσπραί, αφιχθέντα ενταύθα προχθές, επέδωκαν ψηφίσματα και προφορικώς εζήτησαν όπως οι καζάδες των, μη παραμείνουν υπό τον απεχθή Βουλγαρικόν ζυγόν ...και τονίζοντες ότι προτιμούν την Ελλάδα”. Στη συνέχεια γίνεται λόγος για τους απεσταλμένους του Κεμάλ και του Νεοτουρκικού Κομιτάτου, που προσπαθούν να επειρεάσουν το Μουσουλμανικό στοιχείο. ΠΑΤΡΙΣ Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9134 σελ 4.

Δεξιά, η Ελληνική κατοχή εις τα πρόθυρα της Γκιουμουλτζίνας. Το ίδιο με αυτό στ' αριστερά κείμενο του Αντ.Κονιτόπουλου, αλλά με διαφορετική διάταξη, δημοσιεύεται στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8260 σελ 4.

155. Οι συνοικίες Καβακίου και Αχριάνων στη βόρεια πλευρά της Ξάνθης, σε φωτογραφία του Δημήτρη Α.Μαυρίδη χρονολογημένη από τον ίδιο το 1914. Στο κέντρο η πρώτη μορφή της δεύτερης ξύλινης γέφυρας, της κύριας κοίτης του Κόσσινθου, με τα τριγωνικά ζευκτά ακαμψίας. Η γέφυρα που στηρίζεται σε λίθινα βάθρα κατασκευάστηκε το 1913-14 και αντικαταστάθηκε από τη σύγχρονη “τσιμεντένια” το 1953, επί δημαρχίας Πυγμαλίωνα Χρηστίδη. Ψηλά στο λόφο η τότε “οδός Φιλιππουπόλεως”, απ' όπου εισήλθαν στην πόλη οι Ελευθερωτές της ΙΧ Μεραρχίας και πιο ψηλά τα τείχη της Ακρόπολης της Βυζαντινής Ξάνθειας. Πάνω δεξιά ο Ξενώνας της Μονής της Παναγίας της Καλαμούς.

156.  Σελίδα 1η, συνέντευξη του στρατηγού Γεωργίου Λεοναρδόπουλου προς το συντάκτη της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ Αντώνη Κονιτόπουλο. Επιλεγμένα τμήματα του άρθρου, “Εις το μικρό αλλά κομψό παλατάκι του Τσαρίσκου ο Αρχηγός του στρατού της κατοχής εν Θράκη στρατηγός κ.Λεοναρδόπουλος εγκατέστησε το στρατηγείον του”. Τσαρίσκος είναι ο επίδοξος διάδοχος του Βουλγαρικού θρόνου Βόρις Γ΄ (1894-1943), γιος του Τσάρου της Βουλγαρίας Φεδινάνδου Α΄ και της Μαρίας – Λουίζας των Βουρβώνων, “παλατάκι” δε το Μητροπολιτικό μέγαρο Ξάνθης (1897). Για τον ακούραστο, σεμνό και ολιγόλογο Λεοναρδόπουλο, “ο στρατηγός σπανίως ομιλεί, είνε εκ των στρατιωτικών εκείνων φυσιογνωμιών – και δυστυχώς είνε ολίγαι – που ως βάσιν και γνώμονα έχουν την πειθαρχίαν και μόνον. Και είνε αλήθεια. Πρέπει να ομολογηθή ότι η ΙΧ Μεραρχία έχει σιδηράν πειθαρχίαν”. Ο στρατηγός αναφέρει τη συνάντηση που είχε με τον Αρχιστράτηγο Φρανσέ ντ' Εσπερέ, το μεγάλο του ενδιαφέρον για την παλιννόστηση και την εντύπωση που του προκάλεσε ο άκρατος φιλελληνισμός του. Για την συζήτηση με την επιτροπή Μουσουλμάνων, “Παρεκάλεσα τους Οθωμανούς, και παρακαλώ όπως τονίσητε και σεις, ίνα μου αναφέρουν οι κάτοικοι οιονδήποτε παράπονον δια πάσαν παρεκτροπήν στρατιώτου, οσονδήποτε μικρά και αν είνε, με την βεβαιότητα ότι ο πταίστης θα τιμωρηθή”. Σχετικά με την προκήρυξη, “Αι εφημερίδες στρατηγέ μου, εδημοσίευσαν δήθεν προκήρυξιν σας προς τον λαόν. Το τοιούτον, μου απάντησε ο στρατηγός, ως είδατε, είνε ανακριβέστατον ...Ετηλεγράφησα εις το Γεν. Στρατηγείον όπως προβή εις διάψευσιν της ειδήσεως ταύτης, σας παρακαλώ δε όπως και σεις πράξετε το αυτό”. Σοφά έπραξε ο Λεοναρδόπουλος και δεν δημοσίευσε δική του προκήρυξη, αφού αυτή εμπίπτει στις αρμοδιότητες της υπερέχουσας Αρχής δλδ των Συμμάχων. Σχετικά με το Τρίγωνο Ξάνθης, “Όπως γνωρίζετε, μόλις χθες συνεπληρώθη η άφιξις των φαλάγγων μας εκ Μπουκίων, η ραγδαία δε βροχή δεν επέτρεψεν όπως εκκινήσουν αμέσως διά την κατάληψιν ολοκλήρου του τριγώνου. Ήδη συνετελέσθη η κατάληψις του βορείου τμήματος, όπου η συνοριακή μας γραμμή μετά των Βουλγάρων”. ΠΑΤΡΙΣ Αθήνα, Τρίτη 15 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9136 σελ 1. Συνεχίζεται στην επόμενη εικόνα.

 157.  Σελίδα 2η, ο πρώην πρόξενος της Ελλάδας στη Ξάνθη επί Οθωμανοκρατίας, διπλωμάτης Αθανάσιος Χαλκιόπουλος και Πολιτικός Σύμβουλος του στρατηγού Λεοναρδόπουλου, παραχωρεί συνέντευξη στο συντάκτη  Α.Κονιτόπουλο. Ο διπλωμάτης έχει εγκαταστήσει το πολιτικό Γραφείο του στην οικία του γιατρού, ευεργέτη και πρώην Δήμαρχου Ξάνθης Γεώργιου Μαλετσίδη, η οποία βρίσκεται επί της Ορφέως έναντι κινηματογράφου Πάνθεον – μετέπειτα Χειμερινά Ολύμπια. Το άρθρο αρχίζει με την περιγραφή του ανθρώπου Χαλκιόπουλου, “Απλούστατος, κοινωνικότατος, άνθρωπος ουχί των τύπων υπό την στενήν και περιωρισμένην της λέξεως σημασίαν είναι ομιλητικώτατος προς πάντας”. Αρχίζει ο διπλωμάτης, “Η κατάληψις υπό του Ελληνικού στρατού της πόλεως της Ξάνθης αποτελεί εν σημαντικόν γεγονός διά την Ελλάδα, διότι δι' αυτής απελευθερούται κέντρον Ελληνικόν ούτινος η ακμή και ζωτικότης ήταν πασίγνωστα. Η Ξάνθη υπό έποψιν πληθυσμού εξεταζομένη περιείχε περισσότερους Έλληνας και τοσαύτη ήτο η δύναμις του εν αυτή Ελληνισμού, ώστε ο εν αυτή επί τουρκικής εποχής ευρισκόμενος να μη δύναται ποσώς να αντιληφθή αν ευρίσκεται εις πόλιν κειμένην εκτός του Ελληνικού Βασιλείου... Το εμπόριόν της, ο πλούτος της και η δύναμίς της ολόκληρος ήσαν εις τας Ελληνικάς χείρας. Και μόλις ως της αφηρέθη η Ελληνική ζωή έπεσε νεκρά... Ηκούσατε τον Γάλλον στρατηγόν Σαρπύ και μετά ταύτα τον Γάλλον Αρχιστράτηγον Ντεσπρέ συγχαίροντες τον κ.Λεοναρδόπουλον διά την συμπεριφοράν και στάσιν των Ελληνικών στρατευμάτων ...οι κάτοικοι των κατεχομένων υπό της βουλγαρίας βορείων καζάδων μετ' αγωνίας αναμένουσι την προέλασιν των Ελληνικών στρατευμάτων προς τα χωρία των”. Δεξιά μικρό μονόστηλο για την Διοίκηση Θράκης. ΠΑΤΡΙΣ Τρίτη 15 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9136 σελ 1.

Απ' την βιβλιογραφία του αείμνηστου Θωμά Εξάρχου πληροφορούμαστε, ότι ο Χαλκιόπουλος εγκαταστάθηκε στο αρχοντικό του Στέφανου Μπλάτσιου (Ταξιαρχών 2).

158.  Αριστερά, ο στρατηγός Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν (1869-1949), Διοικητής της Μεραρχίας Ξάνθης που κατέλαβε την Ανατολική Θράκη. Εδώ σε φωτογραφία του 1905, ως καπετάν Ακρίτας του Μακεδονικού Αγώνα.

Δεξιά, τμήμα των Ελευθερωτών Ξάνθης φωτογραφιζόμενο ανατολικά απ' το χάνι “Κορυτσά”, στον χώρο ανάμεσα στην σημερινή οδό Βόγδου και στην Δημοτική Αγορά. Η φωτογραφία πάρθηκε την 25η Μαρτίου του 1920. Αρχείο Τάσου Τεφρωνίδη.

159. Αριστερά, κατάληψη Δυτικής Θράκης και λόγος Αρχιστρατήγου Λεωνίδα Παρασκευόπουλου. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ Βατούμ, Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.36 σελ 2.

Δεξιά, η παλιννόστησις εν Θράκη. “Οι μέχρι της στιγμής εγγραφέντες εις τους καταλόγους της παλιννοστήσεως πρόσφυγες Θράκης, υπερβαίνουν τας δεκακισχιλίας οικογενείας ...Εκ τούτων χίλιαι πεντακόσιαι οικογένειαι θα επανέλθουν εις Ξάνθην ...εις τας παλιννοστούσας οικογενείας της Θράκης παρέχεται υπό του Κράτους εις χρήμα εν εικοσιπεντάδραχμον και τρόφιμα διά τρεις μήνας περίπου ...Εις το Στρατηγείον υψώθη επισήμως η σημαία την οποίαν οι εν Δράμα πρόσφυγες Ξάνθης είχον χαρίσει εις την μεραρχίαν και η οποία φέρει την επιγραφήν – Οι εν Δράμα Ξάνθιοι τη ελευθέρα Ξάνθη. 4 Οκτωβρίου 1919”. ΠΑΤΡΙΣ Σάββατο 19 Οκτ 1919 αρ.φ.9140 σελ 1.

160.  Η κρήνη του “παπά Νεκτάρ” στη Ξάνθη. Την φωτογραφία του αρχείου μου μαζί με το σχόλιό μου, που αναφέρεται στην κρήνη, ανάρτησα στην ομάδα κοινωνικής δικτύωσης “παλιές φωτογραφίες Ξάνθης” τον Μάϊο του 2016.

161.  Δηλωσεις του στρατηγού Σαρπύ και του Χαρίσιου Βαμβακά. Μεταξύ των άλλων ο Σαρπύ λέει για τους Έλληνες στρατιώτες, “ Όλως ιδιαιτέραν εντύπωσιν έκαμεν εις τον Αρχιστράτηγον η αντοχή των Ελλήνων στρατιωτών. Κατά την προχθεσινήν μετάβασίν μας εις Ξάνθην είχε παραταχθή έξωθι του σταθμού, όπως αποδώση τιμάς, τμήμα στρατού, το οποίον είχε έλθει εκ Μπουκίων την προηγουμένην, μετά τριήμερον πορείαν υπό ραγδαίαν βροχήν. Παρ' όλην δε την εξακολουθητικώς πίπτουσαν βροχήν, οι άνδρες είχον ένα υπέροχον παράστημα”. ΠΑΤΡΙΣ, Πέμπτη 17 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9138 σελ 1.

162. Θεοφάνεια και η ρίψη του Σταυρού στα κρύα νερά του Κόσσινθου. Τα φέσια στα κεφάλια των ανδρών προσδιορίζουν την Οθωμανική περίοδο. Ψηλά στο κέντρο ο μεγάλος ξενώνας της Καλαμούς (1907-8) και πάνω αριστερά το Μουσουλμανικό νεκροταφείο του Αχριάν Μαχαλά. Στη φωτογραφία διακρίνεται καθαρά η υπερύψωση των λίθινων βάθρων – 1900 περίπου – της πρώτης ξύλινης γέφυρας. Είναι αξιοσημείωτος ο μεγάλος αριθμός των ευσεβών Ξανθίων.

Η φωτογράφιση κατ' εκτίμηση έγινε γύρω στο 1910 κι ο Μητροπολίτης Ξάνθης, που ρίχνει το Σταυρό,  είναι πιθανότατα ο εξέχων Ιεράρχης Ιωακείμ Σγουρός.

163.  Πάνω αριστερά, Τι γίνεται στη Θράκη, ο πρόεδρος του Θρακικού Συλλόγου Αθανασιάδης επισκέπτεται τον Χαλκιόπουλο στη Ξάνθη. Κατεστραμμένες οικίες στη Ξάνθη υπερτριακόσιες και μισοκατεστραμμένες υπερπεντακόσιες. ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Σάββατο 19 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2823 σελ 2.

Πάνω δεξιά, παλιννόστηση προσφύγων. 1500 οικογένειες παλιννοστούντων κατάγονται από την Ξάνθη κι αποφασίστηκε να δίνεται σε κάθε οικογένεια ως επίδομα ένα εκατοντάδραχμο και τρόφιμα τριών μηνών.  ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Σάββατο 19 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2823 σελ 2.

Κάτω αριστερά, η πρώτη λειτουργία στην ελεύθερη Ξάνθη. ΕΜΠΡΟΣ, Σάββατο 19 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8266 σελ 2.

Κάτω δεξιά, κατοχή Θρακικού εδάφους και παλιννόστηση Θρακών. ΠΑΤΡΙΣ Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9137 σελ 2.

164.  Η γέφυρα των τρένων στη Ξάνθη, της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκη – Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς), 1893-1896. Στο βάθος η συνοικία Σαμακώβ και πάνω δεξιά το Μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας. Το ταχυδρομικό δελτάριο, που έχει παραλήπτρια την B.Benveniste (γνωστή εβραϊκή οικογένεια, βλέπε αρ.22), είναι έκδοσης E.S.Blatscho της σειράς του 1898 και ανήκει στη συλλογή του Νίκου Αλεξίκου.

165.  Αριστερά, ύμνος του Αμερικανού συντ)ρχη προς τον Ελληνικό στρατό. Ο πρώην Βουλευτής της Βουλγαρικής Σοβράνιε (Βουλή) Ισμαήλ Χακή μπέης δήλωσε προς αυτόν, ότι “οι υπό την Ελληνικήν διοίκησιν Τουρκικοί πληθυσμοί ζώσιν ευτυχείς”. ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Νέας Υόρκης, Πέμπτη 23 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.1640 σελ 1.

Πάνω στη μέση, ολόκληρος η Θράκη ελευθέρα, “...καταλαμβάνεται υπό Συμμαχικών στρατευμάτων άτινα διατελούν υπό την διοίκησιν του Γάλλου στρατηγού Σαμπρή”! Ασφαλώς και δεν εννοεί τον ...Σαμπρή Πασσά, τον Βαλή του Βιλαετίου της Θεσσαλονίκης κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα! ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Νέας Υόρκης, Δευτέρα 20 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.1637 σελ 1.

Κάτω στη μέση, δεν υπάρχουν πλέον Τουρκικά καπνά, μετονομάζοντα σε Ελληνικά. Είναι γνωστό, ότι τα εξαιρετικά καπνά Ξάνθης και τα τσιγάρα από καπνό Ξάνθης “Yenidje Tobacco” ονομάζονταν διεθνώς Τουρκικά, αφού ο καπνός καλλιεργείτο στην άλλοτε Οθωμανική επικράτεια όπου ανήκε η Ξάνθη. ΠΑΤΡΙΣ Κυριακή 20 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9141 σελ 4.

Δεξιά, φρενιτιώδης υποδοχή εις τον στρατηγόν Λεοναρδόπουλον.  ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Νέας Υόρκης, Πέμπτη 23 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.1640 σελ 1.

166.  Ξανθιώτες “ντουρντουβάκια” – όμηροι σε καταναγκαστική εργασία στη Στάρα Ζαγόρα της Βουλγαρίας. Επιστράτευση Ξανθιωτών ομήρων σε “τάγματα εργασίας – αμελέ  ταμπουρού” – έγινε και στις δύο Βουλγαρικές κατοχές 1912-1919 και 1941-1944. Πολλοί απ' τους όμηρους δεν επέστρεψαν, λόγω σκληρών και απάνθρωπων συνθηκών εργασίας κι αυτό αποτυπωνεται στη φωτογραφία με τα ξυπόλητα ντουρντουβάκια να εργάζονται σ' εποχή, που κάποιοι φορούν χειμωνιάτικες χλαίνες για να μη κρυώνουν. Αρχείο του Ξανθιώτη μεγαλοσυλλέκτη φωτογραφιών Saban Ramadan Oglou.

167. Έλληνες και Τούρκοι-πλήρης συναδέλφωσις, “Οι Τούρκοι της Ξάνθης αντέστησαν επιμόνως εις τας προτροπάς των απεσταλμένων του Μουσταφά Κεμάλ. Σεις, είπον εις αυτούς, ήλθατε ενταύθα και αύριον θα φύγετε. Αλλ' ημείς θα μείνωμεν εδώ, έχομεν τας περιουσίας μας, έχομεν τα κτήματά μας, έχομεν τας υποθέσεις μας. Δεν είμεθα επήλυδες. Είμεθα ιθαγενείς, και εννοούμεν να ζήσωμεν εν πλήρει αγάπη και αρμονία μετά των Ελλήνων”. ΠΑΤΡΙΣ Δευτέρα 21 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9142 σελ 1.

168.  Στο κέντρο των καθημένων ο Ευριπίδης Χασιρτζόγλου, 5ος Δήμαρχος Ξάνθης (1924-1934) μετά την απελευθέρωσή της και δίπλα του αριστερά, όπως τον βλέπουμε, ο νεαρός τότε νομικός και Δ/ντής των Υπηρεσιών του Δήμου και συνιδρυτής της ΦΕΞ Ηλίας Γεραγάς. Ο Ε.Χασιρτζόγλου υπήρξε ένας απ' τους πλέον αξιόλογους Δήμαρχους της πόλης και ιδού μια “ανθολογία” των έργων του : Ηλεκτροφωτισμός, οργάνωση Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, Σφαγείο, εκτεταμένη κυβολιθόστρωση δρόμων, ανάπλαση πλατείας, Τηλεφωνική επικοινωνία, Υδραγωγείο-δίκτυο ύδρευσης με εκατοντάδες Δημόσιες Κρήνες, διαμόρφωση του Σταδίου, Σχέδιο Πόλης, αγορά Δημαρχιακού μεγάρου, νέο Νοσοκομείο κ.α. Η φωτογραφία έχει βγει έξω από το Δημαρχιακό μέγαρο, που αγοράστηκε το 1926 απ' τους κληρονόμους του Γιαννακού Ορφανίδη και η φωτογράφιση έγινε πιθανώς την ίδια χρονιά ή πολύ κοντά σ' αυτήν.

169.  Αριστερά, το Νεοτουρκικό κομιτάτο στη Ξάνθη. ΕΜΠΡΟΣ, Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8270 σελ 2.

Δεξιά, οι Τούρκοι της Ξάνθης στο στρατηγό Λεοναρδόπουλο. ΟΜΟΝΟΙΑ Αλεξάνδρειας, Τετάρτη 23 Οκτ/5 Νοεμ 1919 αρ.φ.256 σελ 1.

 170 . Αριστερά οι τίτλοι τιμής του Γάλλου στρατηγού Σαρπύ.

Στο κέντρο και δεξιά, ο Γάλλος στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ υπογράφει τα δύο έγγραφα σαν Γενικός Διοικητής των στρατευμάτων Κατοχής της Κωνσταντινούπολης.

171.  Επάνω, δελτάριο γραμμένο το 1922 απ' το στρατηγό Σαρπύ.

Κάτω, επιστολικό δελτάριο γραμμένο το 1941 απ' το στρατηγό Σαρπύ λίγο πριν πεθάνει.

172.  Καπνεργοστάσιο σιγαρέττων Ξάνθης από το 1918, του εικονιζόμενου Δαβίδ Ιωσήφ Αρδίττι. Ο Δαβίδ και η γυναίκα του Μύριαμ το γένος Μενασέ, χάθηκαν το 1943 στο φρικιαστικό κι αποτρόπαιο Ολοκαύτωμα των Εβραίων.

Αριστερά, ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ Βορείου Ελλάδος, Παρασκευή 9 Απριλίου 1921 αρ.φ.315 σελ 3.

Δεξιά,  ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ Βορείου Ελλάδος, Κυριακή 4 Απριλίου 1921 αρ.φ.310 σελ 4.

Φωτογραφία, πηγή Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών.

173.  Αριστερά, ο Αρχιστράτηγος του Στρατού Ανατολής Φρανσέ ντ' Εσπερέ για δεύτερη φορά στη Ξάνθη. ΠΑΤΡΙΣ, Παρασκευή 25 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9146 σελ 2.

Στη μέση, διά την κατοχήν της Θράκης. ΕΣΤΙΑ, Παρασκευή 25 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ. 9033 σελ 2.

Πάνω δεξιά, αποκαλύψεις Τούρκου βουλευτή Βουλγαρίας Ισμαήλ Χακή μπέη. ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Νέας Υόρκης, 25 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.1642.

Κάτω δεξιά, η Αμερική έχασε την εμπιστοσύνη των Βαλκανικών λαών. ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Ν.Υ. Πέμπτη 30 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.1647.

174.  Αριστερά, απ' εδώ πέρασαν Βούλγαροι – Ξάνθη, Κογιούνκιοϊ, Γιασίκιοϊ, Σαλή, Μπουλούστρα, Γενιτζέ Καράσου. ΠΑΤΡΙΣ, Σάββατο 26 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.9147 σελ 3.

Στη μέση, ο Σαρπύ Διοικητής Δυτικής Θράκης και παλιννόστηση Ελλήνων Θρακών. ΕΜΠΡΟΣ, Σάββατο 26 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8273 σελ 4.

Δεξιά, ο Ντ. Εσπερέ στη Ξάνθη για δεύτερη φορά. Αρχιστράτηγος, Λεοναρδόπουλος, Σαρπύ και Χαλκιόπουλος περιέρχονται πεζή την πόλη και εισέρχοντα σε καταστήματα. ΑΘΗΝΑΙ Κυριακή 27 Οκτωβρίου 1919.

175.  Τσαλκιτζήδες, οικείες φιγούρες περιφερόμενων στους μαχαλάδες οργανοπαιχτών για τον επιούσιο, σ' επιχρωματισμένη φωτογραφία του 1919.

176. Ο Γαλλικός εκδοτικός οίκος COLOR παρουσιάζει σ' έγχρωμα εικονογραφημένα ταχυδρομικά δελτάρια, δώδεκα ακουαρέλλες του ταλαντούχου σκιτσογράφου GOYET με θέμα, πλανόδιες γραφικές φιγούρες μικροεπαγγελματιών, μικροπωλητών και εικόνες καθημερινής ζωής της Θεσσαλονίκης του 1915. Στη σύνθεση παρουσιάζονται τρεις από την σειρά των δώδεκα.

Αριστερά ο λουστράκος με τις βούρτσες “ανά χείρας” και τον “τζιλά” σ' ετοιμότητα, περιμένοντας το “μουστερή” με τ' αγυάλιστα παπούτσια και με τ' “άσπρα” στην τσέπη. Τα υποπόδια στηρίγματα στο κασελάκι είναι σε λάθος διάταξη. Το κοντό πρέπει να βρίσκεται έξω και το ψηλό μέσα, για να διευκολύνεται ο πελάτης.

Στη μέση ο μεταφορέας χαμάλης – αχθοφόρος, κουβαλά με το σαμάρι του ένα ξυλοκιβώτιο του  Συμμαχικού Στρατού Ανατολής – Armée d'Orient (AO).

Δεξιά τα χηνάρια προηγούνται του έρμου περιφερόμενου μικροπωλητή, που το μάτι του έχει φέξει απ' τη “λόρδα”. Η βράκα του φιλοξενεί πουλάδες, ενώ στα χέρια του κρατάει καλάθια με αυγά και ζαρζαβατικά.

177.  Πάνω αριστερά, Σαρπύ και Λεοναρδόπουλος ανακοινώνουν την εγκατάσταση των Ελληνικών πολιτικών Αρχών. ΕΜΠΡΟΣ, Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.8277 σελ 2.

Πάνω δεξιά, o Ξανθιώτης Ζαφείριος Παν. Στάλιος δραστηριοποιείται στο χώρο της αλευροβιομηχανίας. Έτσι στις αρχές της δεκαετίας του 1880 κατασκευάζει και λειτουργεί στη Κομοτηνή, τον πρώτο ατμοκίνητο αλευρόμυλο της ευρύτερης περιοχής. Την εντυπωσιακή αρχοντική του οικία (φωτογραφία) χτίζει το 1900 και σήμερα στεγάζεται σ' αυτήν η Δημοτική Πινακοθήκη Κομοτηνής. Σ' αυτή την αρχοντική κατοικία κατέλυε ο στρατηγός Γεώργιος Λεοναρδόπουλος κάθε φορά, που ερχόταν στην Κομοτηνή επισκεπτόμενος τον Γάλλο στρατηγό Σαρπύ.

Κάτω, απόφαση του Αρχιστρατήγου Φρανσέ ντ' Εσπερέ για απ' ευθείας επίλυση των προβλημάτων του Λεοναρδόπουλου με τον Αρχιστράτηγο Παρασκευόπουλο. Πίνακες προσώπων για στελέχωση επιτροπών από Βαμβακά και Χαλκιόπουλο. ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ.2832 σελ 1.

178.  Αριστερά, Ελληνικές Πολιτικές Αρχές εγκαθίστανται σ' όλην την Δυτική Θράκη. Ο διπλωμάτης Αθανάσιος Χαλκιόπουλος ορίζει τα πρόσωπα που θα στελεχώσουν την Διοίκηση του Τριγώνου Ξάνθης. Ο εκπρόσωπος της Ελληνικής κυβέρνησης στην Διασυμμαχική αρμοστεία Δυτικής Θράκης Χαρίσιος Βαμβακάς, υποβάλλει στο Γάλλο στρατηγό Σαρπύ  ονομαστικό κατάλογο των προσώπων, που θα χρησιμοποιηθούν στις διοικητικές θέσεις στη Δυτική Θράκη. ΠΑΤΡΙΣ, Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 1919 αρ.φ.318 σελ 4.

Δεξιά, Δεδέαγατς – Πόρτο Λάγος. Το νέο όνομα Αλεξανδρούπολη στο Δεδέαγατς δεν έχει δοθεί ακόμη και “αποτέλεσε πάντοτε τον σπουδαιότερον λιμένα του μεγάλου εξαγωγικού εμπορίου του βιλαετίου της Αδριανουπόλεως, αριθμεί δε βίον μόλις 40 ετών, συνοικισθέν από της κατασκευής των Ανατολικών σιδηροδρόμων και κατοικούμενον αποκλειστικώς από Έλληνας”. Οι Βούλγαροι φεύγοντες ποντίζουν νάρκες στα Θρακικά παράλια. ΠΑΤΡΙΣ, Δευτέρα 25 Νοεμβρίου 1919 αρ.φ.323 σελ 3.

179.  Πλατεία απελευθερωμένης Ξάνθης – αρχές της δεκαετίας του 1920. Ύστερα από 100 περίπου χρόνια, έγινε αποκατάσταση της λανθασμένης εκτύπωσης της φωτογραφικής πλάκας. Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

180.  Νέα ρύθμιση διοίκησης Δυτικής Θράκης. Περιγραφή καθηκόντων του Σαρπύ, “...ο στρατηγός Σαρπύ αναλαμβάνει υπό την αρχηγίαν του Αρχιστρατήγου, την διοίκησιν της δυτικής Θράκης, λαμβάνων τον τίτλον του διοικητού της δυτικής Θράκης και του πληρεξουσίου του Αρχιστρατήγου, διοικητού των Συμμαχικών στρατευμάτων της Ανατολής”. Στη σκιά του Ντ' Εσπερέ ο Σαρπύ γίνεται και επίσημα Αρμοστής Δυτικής Θράκης. “Το έδαφος της Θράκης διαιρείται εις δύο τμήματα, της Γκιουλτζίνης και του Καραγάτς,υποδιαιρούμενα εις περιφερείας εχούσας οικείας έδρας εις Ξάνθην ...Η διοικητική διεύθυνσις εκάστου τμήματος διενεργείται παρ' εκάστου συνταγματάρχου... Της διοικήσεως της Θράκης ούσης Διασυμμαχικής, επίσημος γλώσσα έσεται η Γαλλική”. Και ακόμη  Διοικητής Ξάνθης διορίζεται ο Ξανθιώτης Αχιλλέας Β.Καλεύρας (1880-1972). ΠΑΤΡΙΣ, Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 1919 αρ.φ.319 σελ 2.

181.  Εντυπωσιακή φωτογραφία της περιοχής των καπνομάγαζων και του αεροδρομίου της Ξάνθης. Τα μικρά δένδρα στον δρόμο αριστερά, είναι τα σημερινά γιγάντια πλατάνια του δρόμου προς το Σταθμό των τρένων. Η φωτογραφία έχει παρθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1910 και ανήκει στη συλλογή του Δημήτρη Α.Μαυρίδη.

182.  Οι Βούλγαροι δημοσιεύουν σ' εφημερίδες τους πλαστή επιστολή, με εχθρικό περιεχόμενο κατά του Ελληνικού στρατού, του Δήμαρχου Ξάνθης Χουσεΐν Αγάζαντε Ταχήρ εφέντη. Ο Δήμαρχος διαψεύδει και αποδοκιμάζει την “κατασκευασμένη” επιστολή. “Όσοι με γνωρίζουν, μου είπε, και με γνωρίζουν όλοι οι Έλληνες της Ξάνθης δεν θα πιστεύσουν ποτέ το κακόηθες τούτο ψεύδος”. Με δημοσιευμένα κακοήθη ψεύδη εμπλέκουν και την Ισραηλιτική Κοινότητα Ξάνθης. ΠΑΤΡΙΣ, Δευτέρα 25 Νοεμβρίου 1919 αρ.φ.323 σελ 1.

Ο Λεοναρδόπουλος εις Γκιουμουλτζίναν, “η άφιξις επροκάλεσε φρενίτιδα ενθουσιασμού και δάκρυα χαράς εις τον Ελληνικόν πληθυσμόν, όστις επολιόρκησεν την οικίαν Στάλιου, ένθα κατέλυσεν ο στρατηγός”. ΠΑΤΡΙΣ, Πέμπτη 28 Νοεμβ 1919 αρ.φ.326 σελ 2.

183. Η Διοίκηση Θράκης, ο Αχιλλέας Καλεύρας και Αθανάσιος Χαλκιόπουλος στην Αθήνα. Έναρξη Ελληνικών σχολείων. ΠΑΤΡΙΣ, Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 1919 αρ.φ.341 σελ 2.

ΠΩΛΟΥΝΤΑΙ, για την εξυπηρέτηση των αναγκών αλληλογραφίας κυρίως των στρατιωτών του Α΄Παγκόσμιου πολέμου, είχε εκδοθεί τεράστιος αριθμός ταχυδρομικών δελταρίων. Το τέλος του πολέμου βρίσκει μεγάλα αποθέματα μη εμπορεύσιμων δελταρίων, στις αποθήκες των Εκδοτικών Οίκων. Κι έτσι τ' αδιάθετα δελτάρια πωλούνται ή μάλλον ξεπωλούνται στο Μπιτ Παζάρ (Φθηνή Αγορά) και σε τιμή μπιρ παρά (ελάχιστη αξία) από ιταλικό εκδοτικό οίκο. ΠΑΤΡΙΣ, Τετάρτη 11 Δεκ 1919 αρ.φ.339 σελ 1.

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ, το ηλεκτροφώτιστο ξενοδοχείο Ρουαγιάλ (ΛΟΥΞ) της Ξάνθης νοικιάζεται. Ήταν ένα από τα ελάχιστα κτίσματα της εποχής στη Ξάνθη, που διέθετε ηλεκτογεννήτρια. ΦΩΣ 22 Δεκεμβρίου 1922 σελ 3.

Ανάκληση Χαλκιόπουλου, Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 1919 αρ.φ.329 σελ 2.

Η ζωή στη Ξάνθη, ο Θίασος Βενιέρη – Κυριακίδου – Ρούσου στον κινηματογράφο Πάνθεον (Χειμερινά Ολύμπια). ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ Βορείου Ελλάδος, Τρίτη 9 Νοεμβρίου 1921 αρ.φ.527 σελ 1.

Ιδρύθη Δημοκρατική Ένωσις εις Ξάνθην, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Πέμπτη 22 Νοεμβρίου 1923 αρ.φ.4194 σελ 1.

184.  Η κρίσιμος ώρα της Θράκης από το μηνιαίο περιοδικό ΑΤΛΑΝΤΙΣ Νέας Υόρκης, Δεκέμβριος 1919  Το Ελληνόφωνο περιοδικό της Αμερικής αναγνωρίζει χωρίς περιστροφές, ότι ο κίνδυνος στη Δυτική Θράκη δεν προέρχεται μόνο απ' τους Βούλγαρους αλλά κι απ' τους φίλους τους Αμερικανούς, που επιδιώκουν να μετατρέψουν την Ελληνική Θράκη σε “Ουϊλσωνία”. Κάτω δεξιά η οδός Γκιουμουλτζίνης – μετέπειτα Κομοτηνής και σήμερα Παν.Τσαλδάρη – και στο βάθος η πλατεία της πόλης.

185. 14 Μαΐου 1920 και η Θράκη γιορτάζει τα Ελευθέριά της ύστερα από πεντέμισι περίπου αιώνες σκλαβιάς. Ο Ελληνικός στρατός ενσωματώνει το πολύπαθο ακρωτηριασμένο μέλος του Εθνικού κορμού στο Ελληνικό κράτος. Στο κέντρο ο Γάλλος στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ ανάμεσα στον Έλληνα στρατηγό Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη και στον εκπρόσωπο της Ελληνικής Κυβέρνησης στην Διασυμμαχική Αρμοστεία Δυτικής Θράκης Χαρίσιο Βαμβακά.

Δεύτερος από αριστερά ο δάσκαλος Νικήτας Κρητικόπουλος, που υπηρέτησε σε σχολεία της Ξάνθης κατά το Μεσοπόλεμο. Πηγή, “Ιστορικό Φιλοτελικό Λεύκωμα” του Ελευθέριου Τσινταράκη.

186. Η εφημερίδα ΑΤΛΑΝΤΙΣ Νέας Υόρκης δημοσιεύει όλο το κείμενο της συνέντευξης του Γενικού Διοικητή Δυτικής Θράκης Χαρίσιου Βαμβακά σε Άγγλο ανταποκριτή. Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 1920, αρ.φ.7986 σελ 1.

187.  Παλιό Δημαρχείο – Μπελεντιέ Οθωμανικής περιόδου, αλλά και των πρώτων χρόνων της απελευθερωμένης Ξάνθης. Το κτήριο κατεδαφίστηκε το 1928 για να χτιστεί στη θέση του το μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας.  Η φωτογραφία αίνιγμα ως προς την χρονολόγηση και το περιεχόμενό της, ανήκει στο αρχείο του αείμνηστου Στέφανου Ιωαννίδη. Η μη ύπαρξη του κτίσματος του Λουτρώνα – καλοκαίρι 1923 – του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Ξάνθης στο Μοναστήρι των Ταξιαρχών, περιορίζει αισθητά τα χρονικά περιθώρια της φωτογράφισης. Η έλλειψη Συμμαχικών σημαιών και μάλιστα της Γαλλικής μας οδηγεί στη σκέψη, ότι η φωτογραφία δεν πάρθηκε τουλάχιστον μέχρι τα μέσα Μαΐου του1920, που οι Συμμαχικές δυνάμεις αποχωρούν απ' την Δυτική Θράκη. Στην πινακίδα της εισόδου διαβάζουμε ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ κι αυτό μας παραπέμπει σ' Εθνική γιορτή και τέτοια ήταν μόνο η 25η Μαρτίου, αφού το Έπος του '40 είναι μακριά κι ακόμη μακρύτερα η επέτειος εορτασμού της 4ης Οκτωβρίου, που καθιερώθηκε επί δημαρχίας Γαβριήλ Λαδά (1959-1964). Να υπάρχει τόσος μεγάλος σημαιοστολισμός Εθνικής γιορτής επί δημαρχίας Χουσεΐν Αγαζαντέ Ταχήρ εφέντη (10/1919-2/1921) και με Αντιδήμαρχο το Βούλγαρο Περλιγκώφ; φαντάζει ουτοπικό. Η φωτογράφιση κατά πάσα πιθανότητα έγινε την 25η Μαρτίου του 1921 ή του 1922 επί δημαρχίας Χριστόδουλου Μπρωκούμη (2/1921-11/1923). Η πιθανότητα κλίνει προς το 1921, αφού το 1922 είναι χρονιά λύπης και περισυλλογής, λόγω της Μικρασιατικής περιπέτειας. Αποκλείεται το 1923, αφού δεν διακρίνεται ούτε ίχνος κατασκευής του Λουτρώνα ψηλά στον Ταξιάρχη.

188.  Ερρίκος Μοργκεντάου (1856-1946), Εβραϊκής καταγωγής Αμερικανός νομικός και διπλωμάτης. Το 1923 η Κοινωνία των Εθνών τον διορίζει Πρόεδρο Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) στην Αθήνα. Για το μεγάλο έργο της ΕΑΠ και του Μοργκεντάου έχουν γραφτεί τόσα πολλά, που οποιοδήποτε σχόλιο του γράφοντα δεν θα πρόσθετε κάτι σημαντικό. Το Κράτος εκτιμώντας την πολύτιμη προσφορά και το έργο του ανθρωπιστή και Φιλέλληνα Ερρίκου Μοργκεντάου, δίνει τ' όνομά του σε δρόμους πολλών Ελληνικών πόλεων.

Δεξιά μονόστηλο απόσπασμα εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ Βατούμ, Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 1919 αρ.φ.31 σελ 1.

189.  Κάτω στη λεζάντα με σχετική προσπάθεια διαβάζουμε, Επιτροπή Προσφυγικού Εποικισμού Ξάνθης Μάρτιος 1924.

αρ.1  Ο πρώην Δήμαρχος Ξάνθης Χριστόδουλος Μπρωκούμης (2/1921-11/1923).

αρ.2  Ο γιατρός Κωνσταντίνος Καραμπέτσης.

αρ.3  Ο Μητροπολίτης Ξάνθης και Καβάλας Πολύκαρπος ο Ψωμιάδης (1922-1935).

αρ.4  Ο Πρόεδρος της ΕΑΠ Ερρίκος Μοργκεντάου.

αρ.5  Ο Δήμαρχος Ξάνθης Γεώργιος Μαυρομιχάλης (2/1924-11/1924).

αρ.6  Ο εκδότης της εφημερίδας “Μιλλιέτ”, καπνέμπορος και Βουλευτής Ξάνθης Χουσεΐν Φεχμή Ογλού Χαμντή μπέης.
αρ.7  Ο έπαρχος Μουτεβελής Γ.
αρ.8  Ο γιατρός Καρτάλης Ελευθέριος.

Ο ένστολος πρέπει νά 'ναι ο Διοικητής Χωροφυλακής Ξάνθης Μοίραρχος Λαγουδάκης.

Τα γραφεία του Προσφυγικού Εποικισμού Ξάνθης ήταν στο σημερινό διατηρητέο κτήριο επί της Αδριανουπόλεως, όπου εδώ και δεκαετίες στεγάζεται το Δασαρχείο της πόλης.

190.  Πόλεμος και ειρήνη, σε πρωτοχρονιάτικα πρωτοσέλιδα του ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΤΥΠΟΥ του 1919 και του 1920, φιλοτεχνημένα απ' το Νικόλαο Νικ.Λύτρα (1883-1927).

Επίλογος

“Από αυτό το καμπαναριό θα σημάνη ο τελευταίος ήχος της νεκρωσίμου ακολουθίας της Βουλγαρίας”, έγραψε συμβολικά τον Οκτώβριο του 1919 ο δημοσιογράφος Νικόλαος Φαρδής. Το αναφερόμενο καμπαναριό είναι του Μοναστηριού του Αγίου Νικολάου στο Πόρτο Λάγος.

Στο θαμπό φως μιας λάμπας πετρελαίου ανοίγεται νωχελικά το ξεχασμένο μπρούτζινο “καλαμάρι”,για να βγεί προσεκτικά από μέσα ο παλιοκαιρίσιος κοντυλοφόρος με την πένα, που ήδη πάλλεται από αγνό πατριωτισμό  στο χέρι του Αντώνη Κονιτόπουλου. Ο χαρισματικός δημοσιογράφος, με το μελάνι της ιστορίας, γράφει γλαφυρά και προφητικά τον επίλογο της εργασίας μου για τα Ελευθέρια της Ξάνθης :“Η πόλις αργά την νύκτα κοιμάται ήσυχη πειά, ότι δεν θα ταράξει την ησυχία της η απειλή του κομιτατζή. Και μέσα στην ησυχία της νύκτας ρυθμικά ακούεται να κτυπά στο καλντερίμι η αρβύλλα της περιπόλου των ελευθερωτών.”

Η εργασία μου ταπεινά αφιερώνεται στη μνήμη των Ελλήνων Ελευθερωτών της Ξάνθης.

       Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2017

Μανώλης Σ. Χούμας

Σημείωση : Οι διαδικτυακές γνώσεις της γυναίκας μου Ευγενίας Ροΐδου – Χούμα και του γιου μου Στέλιου Εμμανουήλ Χούμα, καθώς και η επάρκειά τους στις τεχνικές επεξεργασίας και σύνθεσης φωτογραφιών και κειμένων, υπήρξαν ανεκτίμητες κι αισθάνομαι ευγνωμοσύνη προς αυτούς. Επιπρόσθετα τους ευχαριστώ δημόσια για την αντοχή, την ανοχή και την κατανόησή τους στις ιδιοτροπίες μου.